შიმპანზეებმა ტირან ალფას რევოლუცია მოუწყეს, მოკლეს და შეჭამეს

დილის დადგომასთან ერთად მკვლევარები, პრუტსი და მისი კოლეგები საოცარ სანახაობას შეესწრნენ: ფონგოლის მამრები და მდედრები ერთ შიმპანზეს ასისხლიანებდნენ, გენიტალიებს აგლეჯდნენ და ჭამდნენ კიდეც...

ყურადღება: სუსტი გულის ადამიანები აქვე დაგვემშვიდობეთ.

შიმპანზეებისთვის ძალადობა უცხო რომ არაა, მკვლევარებმა 2013 წლის სენეგალის ინციდენტის დროს აღმოაჩინეს. კონფლიქტები შიმპანზეებისთვის სისხლიანად სრულდება, მაგრამ ასეთი სასტიკი მკვლელობა მაინც იშვიათია.

"წარმოუდგენლად რთული იყო საყურებლად. მომდევნო სამი დღის განმავლობაში თავიდან არ ამომდიოდა ეს სანახაობა", - ამბობს ჯილ პრუტსი, აიოვას უნივერსიტეტის ანთროპოლოგი.

2007 წელს ფუდუკო 30-ზე მეტი დასავლელი შიმპანზეების ლიდერი იყო. საუბარი ფონგოლიში, სენეგალის სავანაში მცხოვრებ პრიმატებზეა. დაახლოებით 5 წლის წინ ფუდუკოს პოპულაციის სხვა წევრები აუჯანყდნენ და გარიყეს. ხანგრძლივი იზოლაცია საბოლოოდ მკვლელობით დასრულდა, რისი მიზეზიც მდედრებისთვის კონკურენცია უნდა იყოს.

"მტრების დახოცვა ადვილად ასახსნელია, მაგრამ საკუთარი მეგობრებისა - თავსატეხი. კოოპერაციასა და კონფლიქტს შორის ძალიან საინტერესო დაძაბულობაა", - ამბობს მაიკლ უილსონი მინესოტას უნივერსიტეტიდან.

პრიმატების პოლიტიკა

პრუტსი და მისი კოლეგები 2005 წლიდან გულმოდგინედ სწავლობენ ფონგოლის შიმპანზეებს - ამასობაში პრიმატებიც მიეჩვივნენ თვალთვალის რეჟიმში ცხოვრებას.

პრუტსის დაკვირვებებმა გამოავლინა, რომ შიმპანზეების ყოველდღიური ცხოვრება სავსეა პოლიტიკით. მათ კომუნებს ალფა მამრები და მამრთა კოალიციები ხელმძღვანელობენ. მდედრები სექსუალურად მომწიფების მიღწევის შემდეგ ახალი ჯგუფების შექმნისთვის იბრძვიან, მამრები კი პირველობისთვის ბრძოლას იმ კომუნაში ამჯობინებენ, სადაც დაიბადნენ. პრუტსის თქმით, ადამიანების თვალწინ ჩვეულებრივი საპნის ოპერა თამაშდება.

2005 წელს პრუტსმა და მისმა გუნდმა ალფა მამრი, ფუდუკო ამოიცნეს. შეკრული წარბების, სიმკაცრისა და იმპერიული გამომეტყველების გამო ამ შიმპანზეს ერთ-ერთმა მკვლევარმა სადამი უწოდა.

2007 წლის სექტემბერში ფუდუკომ ძალაუფლება დაკარგა. მისი უმცროსი მეთაური, სახელად მამადუ ფეხის საშინელი დაზიანების გამო დაკოჭლდა, რამაც ბელადის გავლენა დაასუსტა. ახალგაზრდა მამრებმა 2008 წლის მარტში დიქტატორი თავიდან მოიშორეს. ფუდუკო გაქრა და პრუტსმა და მისმა კოლეგებმა იფიქრეს, რომ ის მოკვდა.

პრუტსისთვის შოკი იყო, როცა ფუდუკო ცხრა თვის შემდეგ ფონგოლიში დაბრუნდა. ის მოშორებით დასახლდა და პოპულაციის სხვა წევრებს ემალებოდა. ყოფილი დიქტატორი ცდილობდა, ახალ ალფა მამრთან, მამადუს ძმა დევიდთან ურთიერთობა აღედგინა.

მიუხედავად იმისა, რომ მამადუ და დევიდი კეთილგანწყობით შეხვდნენ ფუდუკოს დაბრუნებას, ახალგაზრდა მამრები კვლავ ღიზიანდებოდნენ მისი დანახვით. აგრესიული შიმპანზეები რეგულარულად სდევნიდნენ ფუდუკოს კომუნიდან და თავს ესხმოდნენ უცნაური შეძახილებით, რომელთა მნიშვნელობასაც მკვლევარები ვერ ხსნიდნენ.

დანაშაულის ადგილი

2013 წლის 15 ივნისს გარიჟრაჟზე პრუტსსა და მის ასისტენტს, მიშელ სადიახოს უცნაური ხმები მოესმათ: შიმპანზეები სწრაფად გადაადგილდებოდნენ თავიანთი საცხოვრებელი ადგილიდან სამხრეთისკენ და ქაოსურად ყვიროდნენ. მალარიით დაავადებულმა პრუტსმა ვერ შეძლო სანახაობისთვის თვალის დევნება, ამიტომ მათ სადიახო გაჰყვა.

სადიახოს შემაძრწუნებელი სცენა დახვდა: ფუდუკო, 17 წლის შიმპანზე, გაუნძრევლად იწვა, ხელები ნაკბენებით ჰქონდა დაფარული, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას ორი შიმპანზე აკავებდა, სანამ სხვები თავს ესხმოდნენ. ფეხზე ღია ჭრილობა შემზარავად ჩანდა. ფონგოლის მამრები და მდედრები კი ყელს უგლეჯდნენ და ნაწილობრივ კანიბალიზმსაც ჰქონდა ადგილი...

თუმცა, ყველა შიმპანზეს ასეთი სისასტიკე არ გამოუხატავს. მაგალითად, მამადუ ძველი მოკავშირის გამოფხიზლებას ცდილობდა. მეცნიერების გასაკვირად, მდედრი, რომელიც ყველაზე აქტიურად ძალადობდა ყოფილ მეთაურზე, მამადუს და დევიდის დედა იყო.

პრუტსისა და მისი კოლეგების ვარაუდით, ფუდუკოს მკვლელების მოტივი მდედრებისთვის მძაფრი კონკურენცია გახდა. სადიახოს აზრით, ფუდუკომ ფლირტი სცადა ერთ-ერთ მდედრთან. იმის გამო, რომ ფონგოლიში მამრები მდედრებზე მეტნი არიან, ასეთი მცდელობა ძალიან ცუდად დასრულდა.

ვგავართ შიმპანზეებს სისასტიკით?

შიმპანზეების კანიბალიზმი 1970-იანებშიც დაფიქსირებულა. მაგალითად, ერთმა ზრდასრულმა მდედრმა ყველა მამრი დაასახიჩრა და შემდეგ გენიტალიები მოაჭამა, მაგრამ შეგვიძლია თუ არა ამ ფაქტების გათვალისწინებით ადამიანების ბუნებაზე ვისაუბროთ - კვლავ დავის საგანია.

პრუტსი ამბობს, რომ ადამიანები კომპლექსური არსებები არიან, ასე რომ, ასე პირდაპირ მათზე პრიმატების ძალადობის საკითხს ვერ გადმოვიტანთ.

საყურადღებოა ისიც, რომ შიმპანზეებსა და ადამიანებს კიდევ ერთი რამ განასხვავებთ.

როცა შიმპანზეები საბოლოოდ დაიშალნენ აგრესიული ეპიზოდის შემდეგ, პრუტსმა და მისმა კოლეგებმა ფუდუკო დაასაფლავეს.

დარჩენილი შიმპანზეები ერთმანეთს ამშვიდებდნენ და ამავე დროს, ზუსტად ვერ ხვდებოდნენ რა მოხდა. ფუდუკოს საფლავის მიმართულებით მთელი ღამე ისმოდა ფონგოლის პოპულაციის შეძახილები. 

"მათ ძალიან ეშინოდათ გვამის, არ ესმოდათ სიკვდილის კონცეპტი და მისი გარდაუვალობა", - ამბობს პრუტსი. 

ამ შემთხვევის შემდეგ წლები გავიდა, მაგრამ დამკვირვებლებმა ახლაღა გაასაჯაროეს ჩანაწერები. შიმპანზეების ჯგუფზე დაკვირვება გრძელდება, მომავალში კი შეიძლება ასეთი ძალადობრივი ეპიზოდი კიდევ განმეორდეს. შიმპანზეებმა მამადუ ჯგუფიდან გარიყეს, დევიდი ისევ ალფა მამრია, მაგრამ მასაც დაესხნენ რამდენჯერმე თავს. მომავალ მოვლენებზე დაკვირვება მეცნიერებს იმის დადგენაში დაეხმარებათ, ფუდუკოს შემთხვევა ერთეულია - თუ ჩვეულებრივი სცენარი.
 ავტორი: ბექა მამუკაშვილი