ნათესაური შეწყვილება (ინბრიდინგი) - მონადირე ძაღლები - სტატიები მონადირე ძაღლებზე - სტატიები და ჟურნალები

როდესაც ძაღლსაშენში მიმდინარეობს ჰომოგენური შერჩევა, ამ დროს ხშირად საჭიროა სისხლით ნათესავი ცხოველების შეწყვილება, ვინაიდან ყველაზე მეტი მზგავსება სწორედ ნათესავებს შორის არსებობს. ამრიგად როგორც შერჩევის ერთერთი სისტემა, ნათესაური შეწყვილება ჰომოგენური შერჩევის უკიდურესი სახეა. თუ ნათესაური შეწყვილება ჰომოგენური შეწყვილების უკიდურესი სახეა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მისი გენეტიკური მოქმედება ისეთივეა როგორც ჰომოგენური შერჩევისას, ოღონდ უფრო ძლიერადაა გამოხატული. მაშასადამე, ჰომოზიგოტობის ხარისხისა და შთამომავლობის მშობლებთან გენეტიკური მზგავსების ზრდა არის ნათესაური შეწყვილების უმთავრესი გენეტიკური მოქმედება. ჰომოზიგოტების ზრდით არის განპირობებული ნათესაური შეწყვილების წინააღმდეგობითი მოქმედება, მისი გამოყენების შესაძლებლობა და ადგილი სანაშენე მუშაობაში. ძველთაგანვე შენიშნულია, რომ ნათესაური შეწყვილება ანუ ინბრიდინგი და არანათესაური შეწყვილება ანუ აუტბრიდიგი ერთმანეთის საწინააღმდეგო მოქმედებით ხასიათდებიან როგორც მემკვიდრეობაზე, ისე სიცოცხლისუნარიანობაზე. ნათესაური შეწყვილება, ჰომოზიგოტების ზრდის გამო, მემკვიდრეობას განამტკიცებს, რაც მეტად სასურველია დადებითი ნიშანთვისებების თაობებში დაცვისა და შემონახვისათვის. მაგრამ ჰომოზიგოტების მეტისმეტი ზრდა იწვევს მემკვიდრეობის გაღარიბებას და სიცოცხლისუნარიანობის შემცირებას, რასაც ინბრედული დეპრესია ეწოდება. ამრიგად, ნათესაური შეწყვილება მემკვიდრეობასა და სიცოცხლისუნარიანობაზე ერთმანეთის საწინააღმდეგო გავლენას ახდენს - მემკვიდრეობას განამტკიცებს, სიცოცხლისუნარიანობას კი აქვეითებს. აუტბრიდინგი დიამეტრალურად კი საწინააღმდეგოდ მოქმედებს. ნათესაური შეწყვილების უარყოფითი მოქმედება ცხოველის სიცოცხლისუნარიანობაზე ანუ ინბრედული დეპრესია მრავალი მეტად არასასურველი მოვლენით გამოიხატება, რომლებიც პირობითად შეიძლება ორ ჯგუფად გაიყოს. პირველში ისეთი მოვლენები შედის, რომლებიც უარყოფითად მოქმედებენ სიცოცხლისუნარიანობასა და ნაყოფიერებაზე, მეორეში კი ისეთები, რომლებიც იწვევენ ინბრედული ცხოველის სიკვდილს - განვითარების სხვადასხვა სტადიაზე.

1. ინბრედული ცხოველის ზრდისა და განვითარების შეფერხება და ამის შედეგად შთამომავლობის დაკნინება. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს იმ გარემოებას, რომ ინბრიდინგის ეს და სხვა მავნე შედეგი პირველ ხანებში შეიძლება არც იყოს შესამჩნევი, იგი თანდათან გროვდება, თაობიდან თაობამდე ძლიერდება თანდათან ზრდის კვალობაზე და ბოლოს ერთბაშად, თითქოსდა მოულოდნელად ღებულობენ დეპრესირებულ შთამომავლობას. ამიტომ საჭიროა განსაკუთრებული სიფრთხილე. შეიძლება გვეგონოს, რომ ყველაფერი რიგზეა, მაგრამ ერთ "მშვენიერ" დღეს რომელიღაც თაობაში მივიღებთ უკიდურესად დეპრესირებულ შთამომავლობას.

2. ემბრიონალური სიკვდილიანობა, რაც ძირითადად აბორტებით გამოიხატება, მიიღება მკვდრადშობილი ცხოველებიც. რაც შეეხება აუტბრიდინგს, მისი უმთავრესი გენეტიკური შედეგი ინბრიდინგის დიამეტრალურად საწინააღმდეგოა - მის შედეგად იზრდება ჰეტეროზიგოტებისა და კომბინაციური ცვალებადობის ხარისხი, ამიტომ აუტბრიდინგი და მისი უკიდურესი სახე - შეჯვარება, სიცოცხლისუნარიანობაზე ინბრიდინგის საწინააღმდეგოდ მოქმედებს და იწვევს მის მკვეთრ გაძლიერებას. აუტბრიდინგის (და განსაკუთრებით შეჯვარების) შედეგად "წარმოქმნილ" სიცოცხლისუნარიანობის ჰიბრიდულ ძალას ჰეტეროზისი ეწოდება. ჰეტეროზისის ნიშნები, ინბრედული დეპრესიის ნიშნების საწინააღმდეგოა. ე.ი ხდება მოზარდის კარგი განვითარება და ცხოველითა ტანადობის ზრდა, სხეულის აგებულობისა და ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, საკვების კარგი ათვისება, მაღალი ნაყოფიერება, აბორტების და მახინჯი ცხოველების დაბადების მკვეთრი შემცირება ან სულაც ლიკვიდაცია. ჰეტეროზისი უფრო ხშირად გამოხატულია ისეთი ნიშანთვისებების მიხედვით, , რომლებიც ასე თუ ისე დაკავშირებულია სიცოცხლისუნარიანობასთან. ჰეტეროზისი განსაკუთრებით მკვეთრადაა გამოხატული შეჯვარების პირველ თაობაში, ხოლო შემდეგ თაობებში კი ეცემა (ქრება). ჰეტეროზისის შედეგია ის, რომ ჯიშთაშორისი შეჯვარებისას მიიღება უფრო ტანადი, მაღალი ნაყოფიერებითა და პროდუქტიულობით დამახასიათებელი შთამომავლობა, ვიდრე საწყის ჯიშებს ახასიათებდათ. ლ. ადამეცს მოყავს საინტერესო მაგალითი: XIX საუკუნის დასასრულს ავსტრიის ერთერთ ალპურ საძოვარზე ზვავში მოყვა ცხვრის ფარა, რომელიც შედგებოდა მთის "სიმკაცრესთან" შეგუებული ადგილობრივი ჯიშის ცხვრისაგან და მისი ნაჯვარისაგან ინგლისურ ჰემპშირთან. მაშველი ძალების მოსვლისას აღმოჩნდა, რომ ადგილობრივი ბატკნის 71% დაღუპულიყო იმ დროს, როდესაც ნაჯვარისა მხოლოდ 12.5%. ეს გვიჩვენებს, თუ რამდენად გაიზარდა ცხვრის კონსტიტუციის სიმაგრე და მთლიანი სიცოცხლისუნარიანობა - შეჯვარების შედეგად. ანალოგიურ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი საქართველოს მეცხვარეობაშიც: კერძოდ 1952 წელს ყიზლარის ზამთრის საძოვრებზე დიდი თოვლი მოვიდა ( ამ ზონაში ეს უჩვეულო მოვლენა იყო). ხალასჯიშიანი ცხვრის დიდი სულადობა დაიღუპა, ხოლო ნაჯვარი ცხვრის დიდი სულადობა გადარჩა. აქამდე ჩვენ უმთავრესად ვლაპარაკობდით ნათესაური შეწყვილების უარყოფითი მოქმედების შესახებ, მაგრამ მას დადებითი მოქმედებაც ახასიათებს და საკმაოდ მნიშვნელოვანიც. ეს რომ ასე არ იყოს, ინბრიდინგის პრობლემა ჩვენ წინაშე არც დაისმეოდა, უბრალოდ ავიცილებდით მას. ნათესაური შეწყვილების დადებითი მოქმედება ის არის, რომ ჰომოზიგოტების მაღალი პროდუქტიულობის და სხვა ძვირფასი ნიშანთვისებების განმსაზღვრელ გენებს და მემკვიდრეულად განამტკიცებს მათ. ამ ძნელი მიზნის მისაღწევად, მომშენებელს ინბრიდინგზე უფრო საიმედო საშუალება არ მოეპოვება .

2. ჯიშის შიგნით ერთმანეთისგან გარკვეული დონით განსხვავებული ჯგუფების, სამომშენებლო ხაზებისა და ოჯახების - მაშასადამე ჯიშის სტრუქტურის შესაქმნელად. ამრიგად , ინბრიდინგს წინააღმდეგობითI მოქმედება ახასიათებს........ერთის მხრივ იწვევს დეპრესიას, მეორე მხრივ საუკეთესო თვისებების გამრავლებისა და უნიკალური თვისებების გავრცელების საშუალებას იძლევა. მისი დახმარებით, დახელოვნებული მომშენებელი საუკეთესო თვისებებს "ჯოგის" საკუთრებად აქცევს. ნათესაური შეწყვილების ასეთი წინააღმდეგობითი მოქმედება იყო იმის მიზეზი, რომ ნათესაური შეწყვილების პრობლემა ზოოტექნიკური მეცნიერების აქტუალური თემა იყო ყველა დროს და მისდამი დამოკიდებულება იცვლებოდა. არსებობს VIII საუკუნის დოკუმენტი იმის შესახებ, რომ არაბებს ეკრძალებოდათ ნათესავი ცხენების ერთმანეთთან შეწყვილება. ალბათ წარსულის პრაქტიკამ აჩვენა არაბეთში, ინბრიდინგის ყველა მავნე შედეგი. უფრო გვიან XVIII საუკუნეში, როდესაც საჭირო გახდა მაღალპროდუქტიული ჯიშების მასობრივად შექმნა, ისევ დაიწყო ინბრიდინგით "გატაცება", განსაკუთრებით ინგლისში, სადაც ყველაზე მეტი ჯიში შეიქმნა იმ დროს. მაგ. სახელგანთქმული ინგლისელი მომშენებელი რობერტ ბეკველი ფართოდ იყენებდა ინბრიდინგს. ამის გამო მის ნაყოფიერ მუშაობას ინბრიდინგს მიაწერდნენ, რაც არ იყო სწორი. ბეკველი თავის სანაშენე მუშაობის მეთოდებს საიდუმლოდ ინახავდა, ჩანდა მხოლოდ ის, რომ ნათესავ ცხოველებს აწყვილებდა და ამიტომ ყველაფრის მიზეზი ინბრიდინგი ეგონათ. ეს კი ხელს უწყობდა ინბრიდინგის კიდევ უფრო ფართოდ გავრცელებას. ცნობილია იმავე ეპოქაში ძმებმა რობერტ და ჩარლზ კოლინგებმა ძროხის შორტჰორნის ჯიშის გამოყვანისას ფართოდ გამოიყენეს ინბრიდინგი. სხვა, ნაკლებად გამოცდილ მომშენებლებს კი არ გაუმართლათ და სრულიად დაეღუპათ ჯოგები. განსაკუთრებით გერმანელები დაზარალდნენ. ამან XIX საუკუნის შუა წლებში ისევ უარყოფითი დამოკიდებულება განაპირობა ინბრიდინგისადმი, განსაკუთრებით გერმანიაში, აგრეთვე რუსეთში. საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ გერმანელი ზოოტექნიკოსი როდე წერდა , თითქოსდა სანაშენე წიგნები მხოლოდ იმისთვის იყო საჭირო, რომ შემთხვევით ნათესავები არ შეეწყვილებინათ. გასული საუკუნის დასაწყისში და უფრო ადრეც მსოფლიო მეცხოველეობის ანალიზის საფუძველზე ნ. კულეშოვმა აღიმაღლა ხმა ინბრიდინგის ასე ხელაღებით უარყოფის წინააღმდეგ. მან გვიჩვენა, რომ სანაშენე მუშაობის გარკვეულ ეტაპზე და გარკვეული ამოცანების შესასრულებლად ინბრიდინგი უნდა იქნეს გამოყენებული, მაგრამ არა ისე უზომოდ და უსისტემოდ როგორც ინგლისში, არამედ მხოლოდ გარკვეულ პირობებში და გარკვეული მიზნების მისაღწევად.