როგორ ნადირობდნენ ძველად სვანები და რას ჰყვებიან დღეს გამოცდილი მონადირეები 2
ფრინველზე თუ გინადირიათ - მწყერზე, მაგალითად?
- აპაპაპა... მწყერზე და იხვზე ნადირობას თავს არ ვაკადრებდი. ხვნა-თესვის დროს უამრავი ფრინველი იყო, მაგრამ მათი მოკვლის სურვილი არც გამჩენია.
- ოჯახის წევრები ნერვიულობდნენ ალბათ, სანადიროდ რომ დადიოდით?
- ო, ძალიან. მამაჩემი არც კი წვებოდა დასაძინებლად, გაუხდელად ათენებდა ღამეებს, სანამ არ ჩამოვიდოდი. ცოლი უფრო მიჩვეული იყო ან არ იმჩნევდა.
- ჯიხვის და დათვის გარდა რა მოგინადირებიათ?
- კურდღელსა და მელიაზე არ დავდიოდი. არჩვი მომინადირებია. არჩვი უფრო დაბლაა და პატარა რქები აქვს.
- გენატრებათ ნადირობა?
- უჰ, ძალიან! თითქმის ყოველ ღამე მესიზმრება, რომ ვნადირობ, ჯიხვებს დავდევ. მინდა წასვლა, მაგრამ აღარ შემიძლია.
- ახალგაზრდა მონადირეებს რას ურჩევთ?
- ნელა იარონ, არ აჩქარდნენ და რაც მთავარია, ბევრი არ მოკლან. ერთი ან ორი შეიძლება მხოლოდ, ცოდოა ჯიხვი. არც დედა ჯიხვი უნდა მოკლან...
- მერე, ითვალისწინებენ? ან ნადირობით ჯიხვებს გადაშენების საფრთხე არ ემუქრებათ?
- არა, კარგი მონადირე ბევრს არ კლავს და დედა ჯიხვსაც არასოდეს ესვრის. მით უმეტეს, გაზაფხულზე, როცა მაკეობის პერიოდი აქვთ - მაისის ბოლოს მშობიარობენ ხოლმე ჯიხვები. აბა, რამდენსაც დაინახავ, ყველა კი არ უნდა მოკლა. ახლა ალბათ აღარც მოვკლავდი. უბრალოდ, თავად ნადირობის პროცესია დიდ თავგადასავალთან დაკავშირებული, გიზიდავს და გნუსხავს, ძნელია ამაზე უარის თქმა.
საინტერესოა, როგორი იყო მონადირის ცხოვრება მეორე მხრიდან - ცოლის გადმოსახედიდან. ამაზე კიდევ ერთი ცნობილი მონადირის, რაჟდენ (ბუღვია) ქურდიანის მეუღლე ნაზი ქალდანი გვიამბობს:
- სვანი მონადირეები ყოველთვის გამორჩეული მამაკაცები იყვნენ - ერთგული ვაჟკაცები. ნადირობის დროს გამოიცდებოდა, მამაკაცი როგორი ვაჟკაცი იყო. სანადიროდ წაიყვანდნენ და რომ ჩამოვიდოდნენ, იტყოდნენ, ეს კარგი ვაჟკაცია, ეს არ გამოდგებაო. ჩემი ქმრის მაგალითით შემიძლია ვთქვა, რომ მონადირეებმა კარგი მეგობრობა იციან, მონადირეზე ერთგული და სანდო ადამიანი ძნელად მოიძებნება. უერთგულებენ ერთმანეთსაც და უცხოსაც. ჩემი ქმარი ბოლო პერიოდში ავადმყოფობდა, მაგრამ სანადიროდ მაინც დადიოდა. მერე მიყვებოდა, როცა გამოქვაბულში რჩებოდნენ ხოლმე, დანარჩენები შუაში იწვენდნენ თავისი საძილე ტომრით, რომ არ შესცივებოდა.
ერთხელ მახსოვს, თბილისიდან რაღაც დავალებით იყო ჩამოსული რამდენიმე მამაკაცი და უღელტეხილზე გზა აებნათ, თოვლში მოყვნენ, დაიკარგნენ. ჩემმა ქმარმა და მისმა მეგობრებმა იპოვეს და წამოიყვანეს. გზად ერთი ძალიან შეშინდა და გაჯიუტდა - დაიღალა იმ ქარიან, თოვლიან გზებზე საირულით და სასოწარკვეთილმა უთხრა, აქ დამტოვეთ, მირჩევნია, მოვკვდეო. ბუღვია რომ მიხვდა, არაფერი გამოდიოდა, ქეჩოში მოჰკიდა ხელი და უყვირა, ახლავე ადექი და წამოდიო! ჩაიბეს თოკებით და წამოიყვანეს. უღელტეხილზე ნამქერს კოშკებისოდენა გორები დაეყენებინა. იქ გადასვლა შეუძლებელი იყო, უნდა გადამხტარიყვნენ ქვემოთ თოვლში, საკმაოდ მაღალი მანძილიდან. ეს კაცი აქაც გასძალიანებიათ, მე ვერ წამოვალო. რა უნდა ექნათ? ხელი ჰკრეს და ძალით გადააგდეს. მესტიამდე რომ ჩამოიყვანეს, ხელებს უკოცნიდა მონადირეებს გადარჩენისთვის...
თოვლსა და ყინულზე სასიარულოდ მონადირეები საგანგებო აღჭურვილობას - თხილამურს და წრიაპს იყენებდნენ. თხილამურები ადრე თხილის ტოტებისგან მზადდებოდა, წრიაპები ლითონისაგან.
ადვილი არ იყო, რასაკვირველია, მონადირის ცოლობა. სულ ველოდი, როდის გამოჩნდებოდა, როგორი ჩამოვიდოდა - ეს ხომ დიდ რისკთან იყო დაკავშირებული. ღამე ხორცს რომ მოიტანდა, დილის 9 საათზე უკვე კუბდრები უნდა მქონოდა დაცხობილი - სტუმარი სტუმარზე მოდიოდა.
წესებს ყველანაირად იცავდა. წასვლამდე თვითონაც განიწმინდებოდა და ჩვენ, ქალებსაც გვეკითხებოდა, ვიყავით თუ არა წმინდად (ანუ ოჯახში ციკლიც არავის უნდა ჰქონოდა, ისე მიდიოდნენ მონადირეები სანადიროდ).
ყველაფერს იცავდა ნადირობის დროსაც. მაგალითად, არასდროს კლავდნენ გამორჩეული ფერის, რაიმე ნიშნის მქონე ჯიხვს - ეს ღვთისააო. არც ახალგაზრდას კლავდნენ, თუ დაინახავდნენ, რომ იქვე ბებერი ჯიხვი იყო, რომელიც ძლივს მოდიოდა, მისი მოკვლა ერჩივნათ. ციკანსაც მხოლოდ მაშინ კლავდნენ, თუ სხვას ვერაფერს მოინადირებდნენ. ბევრი მეგობარი შესძინა ნადირობამ ჩემს ქმარს, თანაც - ნამდვილი მეგობრები, უღალატო და სანდო.
მონადირეები სახლში...
ნადირობისგან თავისუფალ დროს სვანი მონადირე ჩვეულებრივად ცხოვრობს, ისე, როგორც ყველა. ზაფხულობით ძირითადად სათიბშია - სვანები ამ დროს თითქმის სულ თიბვასა და თივის შეგროვებაში არიან, ზამთრისთვის ემზადებიან. შემოდგომაზე მოსავლის აღების დროა - უმთავრესად, კარტოფილის, ხილიდან - ვაშლი, მსხალი მოდის ყველაზე უკეთ, ზემო სვანეთში ყველა ხილი არც ხარობს და ვერც ასწრებს დამწიფებას. ზამთრის ცივ და თოვლიან ღამეებში კი დღის საქმეებისგან დაღლილი სვანები თავიანთ სახლებში ღუმელს გაახურებენ, ახალმოწველილ რძეს აადუღებენ, სვანურ კუბდარს ან მერწვს, ან კიდევ რამე სხვა ტრადიციულ კერძს მოამზადებენ, სუფრას სვანური სულგუნითა და სვანური არყით - რახით დაამშვენებენ, ჯგრაგის (წმინდა გიორგის) ადღეგრძელებენ და ღმერთს მადლობას ეტყვიან იმისთვის, რაც აქვთ. რასაკვირველია, არ ავიწყდებათ წმინდანები, მიცვალებულები, რომლებსაც სვანეთში განსაკუთრებულ პატივს მიაგებენ, არ ავიწყდებათ ოჯახის უფროსი - მახვში, რომლის სიტყვასაც დიდი წონა აქვს და არც პატარები, რომლებზეც დიდ მომავალს ამყარებენ.
ქალები ამ დროს თავიანთი საქმეებით არიან დაკავებულები - ძროხას წველიან, სახლს უვლიან, ბავშვებს ზრდიან. ზოგიერთ სოფელში ძველ საქმიანობასაც მისდევენ და სვანურ ქუდებს აკეთებენ. სვანური ქუდი ნაბდისგან მზადდება. ის ერთნაირად იცავს სიცხეშიც და სიცივეშიც. როგორც წესი, რუხია. შავ ქუდს მხოლოდ მგლოვიარეები ატარებენ. ქუდი სადაა და მასზე აბრეშუმის სირმით და ბამბის ზონრით ჯვარია გამოსახული. ამიტომაცაა, რომ სვანური ქუდით ეკლესიაში შესვლაც შეუძლია მამაკაცს.
სვანური სახლების უმეტესობა დღესაც ისეთია, როგორიც ადრე - ქვით ნაგები. ბევრს კოშკიც აქვს მიდგმული გვერდით - ამაყი და ლამაზი. კოშკებს სვანები რიყის ქვითა და ლოდებით აშენებდნენ და გარედან განსაკუთრებული სიმტკიცის ბათქაშით ლესავდნენ. არც ისე დიდი ხნის წინ, კულტურული მემკიდრეობის დაცვის, ეროვნული სააგენტოს გენერალური დირექტორის ბრძანების თანახმად, სვანურ ქუდს, საკრავსა და სამზარეულოს - არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიენიჭა.
სხვათა შორის, ბევრმა არ იცის, რომ სვანეთში საპონს ამზადებდნენ. სახლის პირობებში მომზადებული საპონი არაჩვეულებრივი სარეცხი და დასაბანი საშუალება იყო. მის დასამზადებლად საჭირო იყო მხოლოდ ნაცარი და ღორის ან საქონლის ქონი. თავდაპირველად აგროვებდნენ დიდი რაოდენობით წიფლის ხის ნამწვისაგან მიღებულ ნაცარს, რადგანაც იგი მოთეთრო ფერისაა, შემდეგ მოათავსებდნენ გოდორში ან ნახვრეტებიან ჭურჭელში, შუაში ამოაღრმავებდნენ და შიგ პერიოდულად თბილ წყალს ასხამდნენ, ნაცარი წყლით იჟღინთებოდა და ჩამონაწური წყალი ქვეშ მდგარ ჭურჭელში გროვდებოდა, რომელსაც თან წვრილი ნაცრის ნალექი მოჰყვებოდა. ამ ნაცრიან წყალს „ჰერამი~ ჰქვია, მას მათეთრებლადაც იყენებდნენ. შემდეგ „ჰერამს“ ქვაბში ასხამდნენ და ცეცხლზე შემოდგამდნენ, დიდხანს ადუღებდნენ, სანამ არ განახევრდებოდა და სქელი მასა დარჩებოდა, ამის შემდეგ უმატებდნენ საქონლის ან ღორის ქონის გარკვეულ დოზას, ეს დამოკიდებული იყო ნაცრის მასაზე. ზოგან ასეთ საპონს დღესაც ამზადებენ და ამბობენ, რომ თუ ქონი აკლია, საპონი ფშვნადია და რეცხვისას თეთრ ლაქებს ტოვებსო, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ქონი საჭირო რაოდენობით დაემატოს. ამ ნაცრისა და ქონის ნაზავს ისევ ხარშავენ, სანამ მასა ცომივით სქელი გახდება, შემდეგ ათავსებენ პატარ-პატარა ყალიბებში, ფორმის მისაღებად, საიდანაც მალევე, თბილს გადმოაგდებენ და შეახვევენ პირსახოცში. ამ პირსახოცში გახვეულს ტკეპნიან და ამაგრებენ, შემდეგ აწყობენ ფიცრის ნაჭერზე გამოსაშრობად. ასე მომზადებული საპონი დიდხანს ინახება, ოჯახი ერთ მოხარშვაზე 3-4 თვის მარაგს ხარშავდა, რადგანაც საპნის საბოლოო დასრულებას დაახლოებით 5-8 დღე სჭირდება და შრომატევად საქმეს წარმოადგენს. ადრე ხშირად რამდენიმე ოჯახი ერთად ხარშავდა საპონს, საქმე რომ გაეადვილებინათ.
ვებ-გვერდზე გამოქვეყნებული მასალის გამოყენების ყველა უფლება ეკუთვნის საიტი "www.bazieri.ge"-ს ადმინისტრაციას. ამ მასალის (თუ მასალას სხვა რამ არ აქვს მითითებული) ნაწილობრივი ან სრული გამოყენება საიტი "ბაზიერი"-ს ადმინისტრაციასთან წერილობითი შეთანხმების გარეშე ან წყაროს: www.bazieri.ge-ს მითითების გარეშე დაუშვებელია !!!
gogita12 გავიხსენოთ "ბაზიერის" პირველი ტურნირი ❤ 
