1.შავარდენი  (Falco peregrinus,САПСАН )

შავარდენი ყველაზე სწრაფი ფრინველია დედამიწაზე. მისი მაქსიმალური სისწრაფე 389 კმ/სთ-ია (242 მილი/საათში) - დაფიქსიებულია National Geographic - ტელევიზიის მიერ, შავარდნისთვის ჩატარებული მაღალი სიზუსტით  სიჩქარის გაზომვისას.

წონა:  დედალი შავარდენი 910-1500 გრამი. მამალი 440-750 გრამი.  დედალი შავარდენი ზომით მამალზე 1/3 -ით მეტია.

სიგრძე:  34-50 სმ, გაშლილი ფრთებით 74-120 სმ.

ფრთების გაშლა: 80-120 სანტიმეტრი. 

დებს: 2-4 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. როგორც წესი შავარდენი ბუდეს არ იშენებს, სარგებლობს სხვა ფრინველის მიერ აშენებული ბუდით,სხვა შემთხვევაში  ბუდობს მიწაზე ან  კლდეზე ნაპრალში, იშვიათად ხეზე. დებს 2-4 კვერცხს.ბუდეზე ორივე მშობელი ჯდება, უმეტესად კი დედალი.

ცოცხლობს:  14-16 წელი

ბინადრობს: შავარდენი ბინადრობს თითქმის მთელ დედამიწაზე (ანტარქტიდის გარდა).

საკვები: იკვებება (იშვიათი გამონაკლისის გარდა) ფრინველებით,რომლებსაც მოიპოვებს ჰაერში.უმეტესად ნადირობს საშუალო ზომის ფრინველზე: მტრედზე,იხვზე,ყვავებზე ...

შავარდენს ყავს 19 ქვესახეობა:

1. Falco peregrinus peregrinus Tunstall 1771.гнездится в умеренном поясе Евразии (в том числе, и на территории Российской Федерации) в промежутке между тундрой на севере и границей степной зоны, побережьем Средиземного моря и Пиренейскими горами на юге.[58] На большей части Европы (за исключением Скандинавии и севера Европейской части России) ведёт оседлый образ жизни; на остальной территории большая часть птиц в зимнее время откочевывает к югу.
2. Falco peregrinus calidus Latham 1790 — тундровый, или белощёкий сокол (ранее описываемый как Falco peregrinus leucogenys).гнездится в Евразии в полосе тундры, включаяарктическое побережье, на островах Северного Ледовитого океана и северной части лесной зоны вдоль речных долин. Западная граница ареала ограниченаКольским полуостровом, восточная приблизительно бассейнами рек Яна и Индигирка в Восточной Сибири. Перелётная птица, зимой мигрирует в районы южнее восточного побережья Средиземного моря, Чёрного и Каспийского морей, Средней Азии и достигая районов южнее Сахары.
3. Falco peregrinus japonensis Gmelin 1788 (включая kleinschmidti, pleskei и harterti).распространённый на северо-востоке Сибири, Камчатке и Японских островах
4.  Falco peregrinus brookei Sharpe 1873 иногда называют «мальтийским соколом» Средиземноморье, Иберийский полуостров, Северо-Западная Африка, Малая Азия, Кавказ и южный берег Крыма.[23] Также включает кавказского сокола F. p. caucasicus и большую часть особей предполагаемой расы punicus (некоторые авторы относят её кpelegrinoides либо считают редко встречающимся гибридом между brookei и pelegrinoides).
5. Falco peregrinus pelegrinoides Temminck 1829 распространён на Канарских островах, в Северной Африке и наБлижнем Востоке вплоть до Междуречья.
6. Falco peregrinus babylonicus P.L. Sclater 1861 водится на востоке Ирана, в горах Гиндукуш, Тяньшане и Алтае.
7. Falco peregrinus peregrinator Sundevall 1837 (ранее известный как Falco atriceps и Falco shaheen) — обитательЮжной Азии — Пакистана, Индии, Шри-Ланки и Юго-Восточного Китая.
8. Falco peregrinus madens Ripley & Watson 1963 с Островов Зелёного мыса
9. Falco peregrinus minor Bonaparte 1850 (ранее Falco peregrinus perconfusus). распространён главным образом в Южной Африке, а также фрагментарно на остальной части континента южнее Сахары. 
10. Falco peregrinus radama Hartlaub 1861 — Мадагаскар и Коморские острова. 
11. Falco peregrinus macropus Swainson 1837 обитает исключительно в Австралии — на большей части материка, за исключением юго-запада. 
12. Falco peregrinus submelanogenys Mathews 1912 — обитатель юго-западной части материка Австралии. 
13. Falco peregrinus ernesti Sharpe 1894 обитает на островах Тихого океана к югу от Индонезии и Филиппин и к северу от Новой Гвинеи и архипелага Бисмарка. 
14. Falco peregrinus furuitii Momiyama 1927 населяет Бонинские острова и Острова Идзу (Япония).
15. Falco peregrinus anatum Bonaparte 1838 (ранее был включён в leucogenys), был некогда широко распространён в Северной Америке от тундры на севере до пустынь на юге, однако в настоящее время обитает лишь в районе Скалистых гор на западе материка.
16. Falco peregrinus pealei Ridgway 1873 — Алеутский, или чёрный сокол — встречается на тихоокеанском побережье Северной Америки — в Британской Колумбии к северу от залива Пьюджет-Саунд, островах Королевы Шарлотты, вдоль залива Аляска, Алеутские острова и российское побережье Берингова моря. Возможно, его также можно обнаружить на Камчатке и Курильских островах.
17. Falco peregrinus tundrius White 1968 (ранее включённый в leucogenys) обитает в арктической тундре Северной Америки и в Гренландии. Перелётная птица, в зимнее время перемещается в Центральную и Южную Америку. Известны случаи залёта этой птицы в Западную Европу.
18. Falco peregrinus cassini Sharpe 1873 обитает в Южной Америке — Эквадоре, Боливии, Перу, Аргентине, Чили вплоть до Огненной Земли и на Фолклендских островах.
19. Подвид Falco peregrinus nesiotes Mayr 1941 обитает на островах Фиджи, а также возможно на Вануату и в Новой Каледонии.

2.სონღული (Falco rusticolus,КРЕЧЕТ)

მთლიანი სიგრძე 55-60 სმ.ფრთის სიგრძე 34-42 სმ,გაშლილი ფრთებით 110-135 სმ,წონა 1000-2000 გრ. დედალი სონღული საგრძნობლად დიდია მამალზე. ლამაზი ფრინველია, ფერად თეთრია და ნაცრისფერი ლაქები აყრია ან სულ ნაცრისფერია. გავრცელებულია ევროპის ჩრდილოეთში, აზიასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში. ბინადრობს ტყე-ტუნდრასა და ზღვების კლდოვან ნაპირებზე. ქმნის მუდმივ წყვილებს. ბუდეს იკეთებს კლდეებში, ციცაბო ნაპირებსა ამ მაღალ ხეებზე. დებს 3-5 კვერცხს. კრუხობს დედალი 28-29 დღე-ღამის განმავლობაში. იკვებება ფრინველებით-იხვი,გნოლი კაკაბი,თოლია..., რომელსაც ჰაერში ფრენისას იჭერს, უფრო იშვიათად - ლემინგებით, მემინდვრიებით,ციყვებით, კურდღლებით. ძველად იყენებდნენ როგორც ძვირფას სამეფო ბაზს (სანადირო ფრინველი). ამჟამად საყოველთაოდ იშვიათია ფრინველია

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

3. გავაზი,ბარი (Falco cherrug,БАЛОБАН)

     მთლიანი სიგრძე 42.5-60 სმ. ფრთის სიგრძე 34-42 სმ. გაშლილი ფრთებით 105-130 სმ. წონა 820-1100 გრ.დედალი მამალზე დიდია. ბუმბული ზურგზე მორუხო-მურაა, მუცელზე თეთრი, მურა ან შავლაქებიანი. ბარი ბუდობს ველისა და ტყე-ველის ზონაში, მთაში. გავრცელებულია სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპასა და აზიაში. იზამთრებს თავისი გავრცელების არეალის სამხრეთ ნაწილში, აგრეთვე ინდოეთსა და აფრიკაში. ბუდეს იკეთებს კლდეზე, ზოგჯერ ხეზე და სხვის ბუდეშიც იბუდებს. დებს 3-5,იშვიათად 6 კვერცხს. ბარი მსხვერპლს იჭერს ფრენისას, შეუძლია აიტაცოს მიწიდანაც. იკვებება პატარა და საშუალო ზომის ფრინველებით, თრიებით, მემინდვრიებითა და სხვა მღრღნელებით, რითაც დიდი სარგებლობა მოაქვს. ბარს წვრთიან ფრინველებზე, კურდღლებსა და ქურციკებზე სანადიროდ.

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

4.შახინი ??? (Falco pelegrinoides,Шахин)

წონა 350-700 გრ.

ბუდობს კლდეებში.იკვებება კლდის კაკბებით ...და სხვა ფრინველებით.ბიოლოგია;განსაკუთრებული მახასიათებლები როგორც შევარდენს.შახინს ხშირად მიიჩნევენ შევარდნის სამხრეთულ ფორმად

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

5. წითელთავა შავარდენი (Falco biarmicus,СРЕДИЗЕМНОМОРСКИЙ СОКОЛ)

მთლიანი სიგრძე 35-50 სმ.გაშლილი ფრთებით 90-110 სმ.ბუდობს სხვა ფრინველების 

ბუდეებში,კლდეებზე,ნაპრალებში,შენობებზეც.დებს 3-4 კვერცხს.იშვიათად 2-6 კვერცხს.

მსხვერპლს იჭერს როგორც ჰაერში,ისე მიწაზე.იკვებება ფრინველებით,ღამურებით,თაგვებით...

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

6.  შავი შევარდენი  (Falco subniger,ЧЕРНЫЙ СОКОЛ)

შავი შავარდნები, დიდ შევარდნებში საშუალო ზომისა არიან. 

ეს ჯიში ითვლება ყველაზე დიდ და ძლიერ  შევარდნად  ავსტრლიაში მობინადრე შევარდნებს შორის.

წონა: დედლის საშუალო წონა 833 გრამია; მამლის 582გრამი.

სიგრძე: 45-56 (საშუალოდ 50) სანტიმეტრი 

ფრთების გაშლა: 95-115 სანტიმეტრი.

შეფერილობა: მუქი ყავისფერი - შავი.

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს.

ცხოვრობს: მინიმუმ 12 წელი ბუნებაში; 20 წელი ტყვეობაში.

ბინადრობს: შავი შევარდენი ავსტრალიის ენდემური (მხოლოდ იქ ბინადრობს) ჯიშია. 

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია, თუმცა უარს არ ამბობს ისეთ წვრილ ძუძუმწოვრებზე როგორიცაა ბოცვრები, თაგვები, ვირთხები... 

7. მექსიკური შევარდენი ???  (Falco mexicanus,МЕКСИКАНСКИЙ СОКОЛ)

მექსიკური შევარდნები დიდი შევარდნების ჯგუფს მიეკუთნება

წონა: დაახლოებით 720 გრ. 

სიგრძე: 40 სმ

ფრთების გაშლა: 100 სმ. 

დებს: საშუალოდ დებს 4 კვერცხს. 

ბინადრობს: ჩრდილოეთ ამერიკაში 

საკვები: მისი ძირითადი საკვებია წვრილი ძუძუმწოვრები, ფრინველები, ხვლიკები.

8.წითელკისერა შევარდენი ???  (Falco chicquera, КРАСНОШЕЙНЫЙ СОКОЛ)

გავრცელებულია ინდოეთში და ტროპიკულ აფრიკაში.

მთლიანი სიგრძე 31-36 სმ.

ბინადრობს დაბლობებში,მთის ხეობებში,მეჩხერ ტყეებში.ასევე სოფლებთან  ახლოს სამეურნეო ნათესებთან.

ბუდობს იანვარ-მაისში.დებს 3-4 კვერცხს.

იკვებება წვრილი ფრინველებით (მერცხლებით,ტოროლებით,ნამგალებით...) და მფრინავი მწერებით(ნემსიყლაპიებით და ხოჭოებით).

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

9.მურა შევარდენი  ??? (Falco berigora,БУРЫЙ СОКОЛ)

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

10.ლაგგარი  ??? (Falco jugger,ЛАГГАР)

ბინადრობს ინდოეთში და პაკისტანში

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

11.ნაცრისფერი შევარდენი ??? (Falco hypoleucos,СЕРЫЙ СОКОЛ)

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

12.ახალზელანდიური შევარდენი ??? (Falco novaezeelandiae,НОВОЗЕЛАНДСКИЙ СОКОЛ)

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

13.აპლომაგო ??? (Falco femoralis,АПЛОМАГО)

ბინადრობს სამხრეთ და ცენტრალურ ამერიკაში.

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

14. ??? (Falco rufigularis,КРАСНОГОРЛЫЙ СОКОЛ)

გავრცელებულია ამერიკის ტროპიკულ ტყეებში,მექსიკის სამხრეთიდან ჩრდილოეთ არგენტინამდე.

საბინადროდ უპირატესობას ანიჭებს დაბლობებში მოზაიკურ ლანდშტაფს.მთებში ადის 1600 მეტრომდე.

ბუდეს ხანდახან ტერმიტების მიტოვებულ სახლებშიც იკეთებს.

საუკეთესო ფრენისა და მანევრირებულობის წყალობით მსხვერპლს იჭერს ჰაერში:ღამურებს და წვრილ ჩიტებს,მათ შორის მერცხლებს,კოლიბრის,ნამგალას ან ტყეში ხეების ტოტებზე მსხვილ ქვეწარმავლებს,

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

15.ელეონორის შევარდენი ??? (Falco eleonorae,СОКОЛ ЭЛЕОНОРЫ, или АЛЕТ)

ბინადრობს ხმელთაშუა ზღვის მიმდებარე ტერიტორიაზე.

მთლიანი სიგრძე 32-38 სმ. წონა 350-400 გრ.

ბუდობს ჯგუფებად ან კოლონიებად ზღვის სანაპირო კლდეებში.ივლისის ბოლოდან აგვისტოს შუა რიცხვებამდე დებს 2-3 კვერცხს.ბარტყებს კვების პერიოდი : აგვისტოს ბოლო-სექტეემბერი.

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

16. ვერცხლისფერი მარჯანი, მუქი შავარდენი, (Falco concolor,Серебристый чеглок, Темная Сокол)

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

17. მარჯანი (Falco subbuteo,ОБЫКНОВЕННЫЙ ЧЕГЛОК)

 ბინადრობს ევროპაში, აზიასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში. საქართველოში გვხვდება როგორც დიდ, ისე მცირე კავკასიონზე.სხეულის სიგრძე 35 სმ აღწევს. ბუდეს იკეთებს ხეზე. დებს 2-6 (ჩვეულებრივ 2-4) კვერცხს. კრუხობა 28 დღე გრძელდება. საქართველოში მარჯანი აპრილში მოფრინავს, ხოლო სექტემბერში და ოქტომბერში მიფრინავს. იკვებება წვრილი ფრინველებითა და მსხვილი მწერებით, რომელთაც ჰაერში იჭერს.

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

18. ავსტრალიური მარჯანი ???  (Falco longipennis,АВСТРАЛИЙСКИЙ ЧЕГЛОК)

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

19.აღმოსავლური მარჯანი  ??? (Falco severus,ВОСТОЧНЫЙ ЧЕГЛОК)

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

20. ალალი (Falco columbarius,ДЕРБНИК)

ალალის სხეულის სიგრძეა 30-35 სმ, წონა - 150-200 გრამი. დედალი მამალზე დიდია. ზურგი მუქი რუხი ფერისა აქვს, მუცელი წითური. ალალი გვხვდება ევროპის, აზიისა და ამერიკის ტყეებსა და ტყე-ტუნდრის ზონაში, აგრეთვე აზიის ველებსა და მთებში. ბუდეს იკეთებს ხეზე, კლდის ნაპრალებში, ბუჩქნარში ან მიწაზე. დებს 3-5 კვერცხს. ინკუბაციური პერიოდი 28 დღემდე გრძელდება. იკვებება უმეტესად პატარა ფრინველებით, რომლებსაც ფრენის დროს იჭერს, ჭამს მღრღნელებსა და მწერებსაც. ალალის ქვესახეობათაგან ზამთრობით საქართველოში გვხვდება ჩვეულებრივი და აღმოსავლეთციმბირული ალალი.

წონა:  

სიგრძე:  

ფრთების გაშლა:  სანტიმეტრი. 

შეფერილობა:  

დებს: 1-5 (უმეტესად 3-4) კვერცხს. 

ცოცხლობს:  

ბინადრობს:

საკვები: მისი ძირითადი საკვები ფრინველებია,

Сокол мадагаскарский Falco newtoni

Сокол сейшельский, или пустельга сейшельская Falco araea

Сокол нанкинский Falco cenchroides

Сокол маврикийский Falco punctatus

Сокол большой Falco rupicoloides

Сокол лисий Falco alopex

Сокол серый    ?????Falco ardosiaceus

Сокол Дикинсона Falco dickinsoni

Сокол полосатый Falco zoniventris

Сокол амурский Falco amurensis

Сокол черный африканский Falco concolor

Сокол рыжегрудый Falco deiroleucus

Сокол африканский  Falco cuvierii

Сокол молуккский Falco moluccensis

Сокол Александра Falco alexandri

Сокол бледный  Falco kreyenborgi или Falco peregrinus cassini var. kreyenborgi

Сокол тундровый, или белощекий  Falco peregrinus leucogenys

Пустельга маврикийская   Falco punctatus

Пустельга воробьиная Falco sparverius

Кобчик Falco vespertinus

Кобчик восточный или амурский  Falco vespertinus amurensis=Falco amurensis

Чеглок выжелобый, или сокол Тейта Falco fasciinucha

Пустельга степная Falco naumanni Fleischer

Пустельга обыкновенная Falco tinnunculus

???-ასე აღნიშნულია ის ჯიში რომლის თარგმანიც ქართულად ვერ მოვიძიე და გადავთარგმნე რუსულიდან

სტატია დამუშავების პროცესშია