ბოლო პერიოდში ქართველი ბაზიერების მოღვაწეობით სულ უფრო ხშირად ინტერესდებიან უცხო ქვეყნების ბაზიერები. ამაზე მეტყველებს უამრავი წერილი, რომლებიც ჩვენთან მოდის,გვიგზავნიან ბაზიერთა მოღვაწეობისადმი მიძღვნილ თავიანთ ჟურნალ-გაზეთებს და ჩვენც გვთხოვენ სამაგიერო გავუგზავნოთ, მაგრამ საუბედუროდ, ჯერჯერობით, ისეთი, რამ, რაც გასაგზავნად გამოდგება, არ გაგვაჩნია, ამიტომ შევეცადე ეს ხარვეზი ნაწილობრივ მაინც შემევსო.
აღნიშნული გამოცემა დაზღვეული არ არის შეცდომებისა და ნაკლოვანებებისაგან, მაგალითად, მასში არ არის მოცემული სრული სია იმ უხუცესი ბაზიერებისა, რომლებმაც ააღოძინესსაბაზიერო სპორტი თავიანთ რაიონებში. ძალიან მწირე ცნობებია, აგრეთვე ,ქალი ბაზიერების შესახებ.აქვე დავძენ, რომ ავსტრიის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ქალბატონმა მონიკა რიხტერმა, რომელიც მუშაობს მონოგრაფიაზე ქალი ბაზიერების შესახებ , გვთხოვა გავუგზავნოთ შესაბამისი მონაცემები, მაგრამ სამწუხაროდ, მსგავსი მასალები ძალიან ცოტა გვაქვს, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოშიმრავლად იყვნენ ამ სპორტის მიმდევარი ქალბატონები.
საქართველოში მამაკაცი ბაზიერის უახლოესი თანაშემწე ყოველთვის იყო მისი მეუღლე. თუ მიმინოს დაგეშვაში ქალი ღებულობდა მონაწილეობას, მაშინ იგი ყოველთვის სჯობდა მამაკაცის დაგეშილს. გლეხი ყანაში მუშაობდა, მეუღლე ნაშუადღევს ქმარს საგზალთან ერთად მიუყვანდ მიმინოსაც, ეს უკანასკნელი კი ნადირობდა მისი მეშვეობით, იჭერდა ოჯახისთვის საჭირო რაოდენობით მწყერს. რაც შეეხება საბჭოთა პერიოდში დამკვიდრებულ აზრს, თითქოს ბაზიერობა მხოლოდ პრივილეგირებული კლასის გართობის საგანი იყო, არასწორია. მართალია დიდგვაროვანთა კარზე ხშირად ჰყავდათ შავარდენი, ქორი ან მიმინო და ხშირ შემთხვევაში ისინი იმყოფებოდნენ ქალბატონების პატრონობის ქვეშ, მაგრამ ეს სრულებით არ ნიშნავს, რომ ბაზიერობა დიდგვაროვანთა გასართობია. საქართველოში იგი ყოველთვის სახალხო სახეობის სპორტი იყო.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე აუცილებელია დამჭერი ფრინველთა სექციის თავჯდომარეებმა ადგილზევე ,,მონკავშირის" თავმჯდომარეების დახმარებით, შეაგროვონ მონაცემები თავიანთ რაიონებში მოღვაწე მამაკაცი და ქალი ბაზიერების შესახებ, რათა მათი სახელები მსოფლიო არენაზე გავიდეს.
აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ დიდი მუშაობა იქნა ჩატარებული ბაზიერტა შეჯიიბრების დებულების შემუშავებისთვის. ჩემი ინიციატივით იქნა. შემოღებული წამზომის გამოყენება ფრინველის საველე შეჯიბრების დროს, რითაც აღმოიფხვრა დავა ბაზიერებს შორის. საგულისხმოა, რომ საზღვარგარეთ ეწყობა ბაზიერთა პაექრობა. ისინი სამი დღის განმავლობაში ნადირობენ და ვინც მეტ ფრინველს მოიპოვებს მას, აღიარებენ გამარჯვებულად, რაც ხშირად უკმაყოფილებას იწვევს. ხშირია შემთხვევები როცა ბაზიერი გამოცდილია, ჰყავს შესანიშნავად დაგეშილი შავარდენი ან სხვა რომელიმე დამჭერი ფრინველი, მოკლედ რომ ვთქვათ, მიჩნეულია ფავორიტად, მაგრამ ნადირობისას არ აუფრინდება ხოხობი, ე.ი. ბედი არ სწყალობს. ჩვენი შეჯიბრების დებულება ამ მხრივ სრულყოფილია, აქ ყოველგვარი უბედობა გამორიცხულია, თუ დამჭერი ფრინველი კარგი დაგეშილი და ნავარჯიშებია სწორედ ის გაიმარჯვებს. გვინდა ბაზიერთა მსოფლიო ასოციაციას შევთავაზოთ შეჯიბრებების ჩატარება ჩვენი დებულების მიხედვით, თუ დაგვეთანხმებიან მაშინ , ალბათ , გაიმართება ბაზიერთა მსოფლიო ასპარეზობა და მასში ქართველი ბაზიერებიც თავიანთ სიტყვას იტყვიან.
ვსარგებლობ შემთხვევით და აქვე მინდა უდიდესი მადლიერების გრძნობა გამოვხატო აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურის ბატონი ასლან აბაშიძის მიმართ, რომლის თანადგომითაც გახდა შესაძლებელი აღნიშნული წიგნის გამოცემა.
ასევე დიდი მადლობა უნდა გადავუხადო საქართველოს ასოციაცია ,,მონკავშირის" პრეზიდენტს ბატონ რევაზ ჭიჭინაძეს, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მინისტრთა საბჭოს აპარატის მუშაკს ბატონ ა.მიქელთაძეს, ბაზიერთა საქმიანობაში გაწეული დაზმარებისა და თანადგომისათვის.
როგორც ზემოთ აღვნიშნე, წინამდებარე ნაშრომს არ აქვს არავითარი პრეტენზია სრულყოფილებაზე, ამიტომაც სიამოვნებით მივიღებ ყველა შენიშვნას და წინადადებას, რომელსაც შემდგომში გავითვალისწინებ.


წინამდებარე წიგნში მოთხრობილია საქართველოში დამჭერი ფრინველებით ნადირობის შესახებ.იგი განკუთვნილია როგორც ბაზიერთათვის ისე მკითხველთა ფართო წრისათვის.

რედაქტორი-რევაზ ჟორდანია,პროფესორი
რეცენზენტი-რევაზ ჭიჭინაძე,
საქართვლოს ასოციაცია
”მონკავშირის”პრეზიდენტი

ს.ს ”გამომცემლობა აჭარა” _2001

წიგნი ეძღვნება გამოჩენილი ქართველი ბაზიერის,საბაზიერო სპორტის დამაარსებლის,პაჭუ ჟორდანიას ხსოვნას

ქორ-შევარდნით ნადირობა საქართველოში

იყო ინდოეთ მეფე აბესალომ,მორჭმული
და განგებიანი,და არა იყო შეჭირვება გულისა
მისსა,ესე იყო წესი მისი,ედგა ასი ავაზა და
ექვსასი ქორი,თეთრი და მწეზარი,ევა სამი ათასი
დიდებული.

მოსე ხონელი”ამირანდარეჯანიანი”

სანამ საქართველოში ქორ შევარდნით ნადირობაზე ვიტყოდეთ რამეს,მანამდე ორიოდე სიტყვით შემოგთავაზებთ მოკლე ექსკურსს საბაზიერო ხელოვნების დანიშნულების თაობაზე.
სიტყვა ”ბაზიერი” სპარსული წარმომავლობისაა. ”ბაზი” დამჭერ მტაცებელ ფრინველს ჰქვია.მეცნიერები მიიჩნევენ,რომ საბაზიერო ხელოვნების სამშობლო აზიაა (ინდოეტი,ჩინეთი,მონღოლეთი) და იგი 4000 წელს ითვლის.
იმპერატორ იულიუს კეისრის დროს ბაზიერობამ მიიღო სტრატეგიული მნიშვნელობა.ბაზით (დამჭერი ფრინველით) იჭერდნენ მოწინააღმდეგის საფოსთო მტრედებს.სკანდინავიური ტომები მას იყენებდნენ როგორც საბრძოლო იარაღს.ისინი შავარდენს ისე ავარჯიშებდნენ:დაამზადებდნენ მოწინააღმდეგე მეომრის ფიტულს,თვალებში ჩაუდებდნენ ხორცის პატარა ნაჭერს და მოშიებულ შევარდენს მიუშვებდნენ შესაჭმელად.ფრინველი ისე იგეშებოდა ,რომ როგორც კი გააფრენდნენ ელვის სისწრაფით მიაფრინდებოდა ფიტულს ხორცის შესაჭმელად.ასეთი ხერხით დაგეშილი შევარდენი მზად იყო ომის ველზე გასაშვებად,მტერზე თავდასასხმელად.
დროთა განმავლობაში ევროპის მეფეთა კარზე შეიქმნა ბაზის გამოყენების მკაცრი,იერარქიული სისტემა,რომლის მიხედვით ცალკეული სოციალური კლასის წარმომადგენელს უფლება ჰქონდა ენადირა მისთვის განსაზღვრული სახის ფრინველით.ეს სისტემა დაახლოებით ასე გამოიყურებოდა:

იმპერატორი არწივი (agnila nipalensis)
მეფე სონღული (falco rusticolus)
”კრეტეჩი” თეთრი შავარდენი
პრინცი მამალი სონღული ყველაზე დიდი შავარდენი
ჰერცოგი კლდის შავარდენი (falco biarmi cus)
გრაფი ჩვეულებრივი შავარდენი (falco peregrinus)
ჩრდილო აზიური
ბარონი წითელი გავაზი (falco cherryg)
შავარდენი-ბარი (გავაზი)
აზნაური ხმელთაშუაზღვის გავაზი (falco peregrinoides)
ქალი მიმინო (accipiter nisus Linnaeus)
მღვდელი ჩიტქორა,ქორცქვიტა
იომენი (აგატი) ქორი (accipiter gentiles)
გლეხი მამალი ქორი,მიმინო

ამ წესის დამრღვევი ისჯებოდა დაპატიმრებით,უარეს შემთხვევაში კოცონზე დაწვით.იერარქიული საფეხურის მიხედვით ბაზიერთუხუცესი მეოთხე საფეხურზე იდგა მეფის შემდგომ.მისი მიწები თავისუფალი იყო გადასახადებისგან და მეფის სუფრაზე საკუთარი თასისი (ფიალა) მიტანის უფლება ჰქონდა.
ევროპის ქვეყნებში ბაზიერების მფარველად ითვლებოდა წმ.ალბანი.ლეგენდის მიხედვით ალბანმა დაარღვია კანონი და ინადირა განკუთვნილი თეთრი შევარდნიტ,რის შემდეგაც დაიჭირეს და მიუსაჯეს კოცონზე დაწვა.როცა ბოძზე მიკრულს დასასჯელად ამზადებდნენ,თეთრმა შავარდენმა მის თავთან კამარა შეკრა,ეს საღვთო ნიშნად აღიქვეს და შეუნდეს.სიკვდილის შემდეგ ალბანი წმინდანად და ბაზიერთა მფარველად იქნა შერაცხული.
ბაზიერობა აზიაში დიდი სარგებლობდა.ერთ თეთრ შავარდენში (რა თქმა ინდა,კარგად დაგეშილში) არაბული ცხენების რემას ცვლიდნენ.საფრანგეთის ერთ-ერთმა მეფემ აზიაში დატვევებული თავისი შვილი (ჯვაროსნული ლაშქრობის დროს) 12 შავარდენის წყალობით გამოისყიდა.
დამჭერი ფრინველების შესახებ საინტერესო მასალებს გვაწვდის ისტორიკოსი ჰეროდოტე,რომლის მიხედვით,ეგვიპტეში,საკულტო ცხოველის მოკვლისთვის დასჯისას,ასხვავებდნენ განზრახვით და შემთხვევით ჩადენილ მკვლელობებს,რაც შეეხება მიმინოს მკვლელს იგი ყველაფრის განურჩევლად,სიკვდილით ისჯებიდა.
ასურეთში ისევე,როგორც ძველ ეგვიპტეში,ქორ-შავარდენს რელიგიურ წარმოდგენებსა და წეს ჩვეულებებში მნიშვნელვანი ადგილი ეკავა.მტაცებელი ფრინველი,საკუთრივ შავარდენი,ასურეთში წინასწარმეტყველების საშუალებას წარმოადგენდა და საერთოდ სიკეთის სიმბოლოდ იყო მიჩნეული.შავარდენს მიაწერდნენ,აგრეთვე,სქესობრივი უძლურებისაგან განკურნების მაგიურ ძალას.საამისოდ შემუშავებული იყო რეცეპტი,შავარდნის სისხლში ჩანაყული მისივე ფრთები ,შეკაზმული სხვადასხვა მცენარეული თესლითა და მარილით,ან წყალში არეული შავარდნის სისხლი.მიმინოთი ნადირობის ინდურ-ირანული წესების (რომელიც 9 მუხლისგან შედგება), მე-6 მუხლში წერია:
”მიმინოს არ გააკარებენ:ცეცხლს,ძაღლს,ქალს და ბავშვებს.მიმინო უნდა ერიდებოდეს ოთხ რამეს:ცეცხლს,ძაღლს,ქალსა და ბავშვს”.
საინტერესო მასალები დამჭერი ფრინველებით ნადირობის შესახებ,მოიპოვება რუსეთშიც.თავად იგორს მე-12 საულუნეში
დაუარსებია ”სოკოლინი დვორი” (მოსკოვში).აქედან სონღულები და შავარდნები გაჰყავდათ მთელს მსოფლიოში.ფრინველების მომვლელებს ”სოკოლნიკებს”კატეგორიულად ეკრძალებოდათ:თამბაქოს მოწევა,სმა და ბანქოს თამაში,რადგანაც სწამდათ,რომ უწმინდური კაცი ღვთაებრივ ფრინველს არ შეიძლება ეკაროსო.
რუსეთში განსაკუთრებით აყვავდა დამჭერი ფრინველებით ნადირობა მეფე ალექსი მიხეილის ძის დროს.მის კარზე სამი ათასი ფრინველი ჰყავდათ-ძირითადად სონღულები და შავარდნები.სონღული თეთრი ფერის შავარდენია და ძალიან ძვირად ფასობდა.იგი ახლაც ძვირია.არაბეთში ძალიან პოპულარულია ეს ფრინველი და ათეული ათასობით დოლარი ღირს.ამ საქმეს მეფის კარზე ხელმძღვანელობდა ა.ს. პუშკინის დიდი ბაბუა გავრიი პუშკინი.
ბაზებით,ანუ დამჭერი ფრინველებით ნადირობას საქართველოში უხსოვარი დროიდან მისდევდნენ,რაზედაც მეტყველებს მრავალი ისტორიული წყარო,თქმულებები,ლეგენდები.ამის ერთ-ერთი ბრწყინვალე ნიმუშია მოსე ხონელის ”ამირანდარეჯანიანში” მოყვანილი მასალები.ბევრი მკვლევარი და მოგზაური აღნიშნადვდა დამჭერი ფრინველების პოპულაღობას საქართველოში. ალ. რობაქიძის ნაშრომში ”მიმინოტი ნადირობა გურიაში” (ივ. ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიის ინსტიტუტი მიმომხიველი, 1, 1949 წელი) გამოყენებულია საამისო დიდძალი ლიტერატურა,რაც,ჩვენი აზრით,იმაზე მიგვანიშნებს,რომ საქართველო,ალბათ ამ წარმტაცი სპორტის ერთ-ერთი სამშობლოა.
ამავე ნაშრომში არის ასეთი ცნობა: ”ფეოდალური მმართველობის აპარატში ქორ-შავარდნით ნადირობას უძღვებოდა მაღალი თანამდებობის პირი - ბაზიერთუხუცესი,რომლის ხელით იყო: ”სრულიად ბაზნი,ბაზიერნი ,მეძაღლენი,ძაღლნი,ტყვეთა და ველთა მცველები,სანადიროთა მეფისათა”.გურიაში (სიფ.სამება) მოპოვებულია ცნობა,რომელიც იტყობინება,რომ აჭარიდან აქ ჯერ კიდევ მეფე თამარის დროს (თუ უფრო ადრე) გადმოსახლებული გოგუაძეები,შემდგომში გურილის ”მეწამლენი და ბაზიერნი გამხდარან”.მათ დავალებული ჰქონდათ ქორ-შავარდნის,მიმინოს დაჭერა,გაწრთნა,მოვლა-პატრონობა და ნადირობის პროცესსში ჩართვა.გურიელის გლეხები ბაზიერებს უხდიდნენ ”საბაზიეროს” წელიწადში ორ-ორ ქათამს.შემდგომში ამ თანამდებობის აღმნიშვნელი სიტყვიდან წარმოდგა გვარი ”ბაზიერი”, რომელიც მხოლოდ გურიაში გვხვდება.მეფე თეიმურაზ 2-ის ლექსში გვხვდება დამჭერი ფრინველებით ნადირობის ამსახველი ასეთი სტროფები:

ვთქვა წვრილას ნადირობანი,წეროთი გავაზიაო,
ვინ ინადირებს სხვა კაცი,თუ არ ბატონი გზითაო,
ბევრი ხარჯი აქვს ქუდიანს მფრინველსა შენახვითაო.

ან:

გლეხმა კაცმა სხარტი იცის იმწყერაოს იხარებსა.

ქორ-შავარდნით ნადირობა განსაკუთრებით განვითარებული ყოფილა თამარ მეფის დროს.რასაც ადასტურებს შემდეგი ფრაზები:

”როდესაც სანადიროთა ქორთა და ძაღლთა სიმრავლე და სიტურფე და მოკაზმულობა არა ოდეს ვისგან ქმნილია,არცა წიაღ მომართ ყოფად არს”.

დიდ ქართველ მწერალს კ.გამსახურდიას თავის უკვდავ ქმნილებაში ”დავით აღმაშენებელი” შავარდენი შემდეგნაირად ჰყავსმოხსენიებული: ”...ხოლო მახარი,კარვისმცველი მეფისა,საკვარცხლულზე წამომჯდარიყო ინახით,მარცხენაზე შავარდენი ესვა,თვალებგაბინდული ცვილითა,ყურში ჩასძახოდა ტყიურს

”აააააააა!”ეს უხანო მახარაი წარღვნის დღესაც არ მოეშვა თავის შავარდნებს”.
ამასთან,სხვა წყაროებიდან ჩანს,რომ შავარდენს ნადირობის გარდა იყენებდნენ დარბაზების დასამშვენებლად,როგორც ღვთიურ ფრინველს.
მემატიანე გადმოგვცემს,რომ მონღოლებს საქართველოდან ხარკის სახით გაჰყავდათ სსანადირო ფრინველები.
იგივე ფაქტის საილუსტრაციოდ ლ.სანიკიძე თავის ისტორიულ რომანში ”უქარქაშო ხმლები”ასეთ ცნობას გვაწვდის:
”1578 წლის 1 სექტემბერს კახეთის მეფე ალექსანდრე და თურქეთის მხედართმთავარი ლალა-ფაშა სართიჭალის მიდამოებში ერთმანეთს შეხვდნენ და გადაწყვიტეს:
”ალექსანდრე რჩება კახეთის გამგებლად ბეგრალ ბეგის სახელით.იგი აღიარებს თავს თურქეთის ფადიშაჰის ქვეშერმდომად და ყოველწლიურად ხარკად უნდა გადაუხადოს: ოცდაათი იუქი აბრეშუმი ,ათი ლამაზი ჭაბუკი,ათი ბროლტანიანი ქალწული,ათი ფრთა შაცვარდენი და ათი ფრთა მიმინო.გარდა ამისა,ევალებოდა ფადიშაჰის ყოველ დაძახებაზე მეომრებით გამოსულიყო თურქთა ჯარის დასახმრებლად”.
აქედან იმ დასკვნამდე მივდივართ,რომ საქართველოში ბაზიერის ხელოვნება უმაღლეს ფონეზე იყო განვითარებული.ერთი დაგეშილი მიმინო ერთი ქალწულის ფასად იყო შეფასებული.ქართველი ბაზიერების მიერ დაგეშილი მიმინო თუ შავარდენი თურქეთშიც მოიპოვება.თურქი ბაზიერები დღესაც ხშირად ჩამოდიან ბათუმში,ცდილობენ შეიძინონ კარგად დაგეშილი მიმინო ,განსაკუთრებული მოთხოვნილებაა თეთრ მიმინოზე.იგი,სხვათა შორის,ჩვენთანაც მოსწონთ.თურქები გვესწრებიან ბაზიერთა შეჯიბრებაზე,ხანდახან ახერხებენ კარგი მიმინოების არალეგალურად წაყვანასაც (კანონით მიმინოს ან სხვა ფრინველის გაყვანა საძღვარგარეთ აკრძალულია).
მცხეტის არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს მეხუთე საუკუნის შენობის მოსაპირკეთებელი ფილები,რომელზედაც გამოსახულია ხელზე მჯდარი შავარდენი,რაც ძალიან ბევრ საგულისხმო რამეზე მიგვანიშნებს.როგორც ძემოთაც ავღნიშნეთ,სხვადასხვა წყარო ამტკიცებს,რომ დამჭერი ფრინველებით ნადირობა სათავეს იღებს აღმოსავლეთის ქვეყნებიდან,რაც ეჭვს იწვევს.საქართველოში ეს საკითხი ჯერჯერობ ით შესწავლილი არაა და,საერთოდ,არც სხვა ქვეყნებია სრულყოფილად გამოკვლეული.ალბათ დადგება ამის დროც,რასაც მომზადებულები უნდა შევვხვდეთ.როგორც უკვე ერთხელ მოვიხსენიეთ,ჩვენი ბაზიერების მტკიცებით საქართველო ბზებით ნადირობის ერთ-ერთი უძველესი ქვეყანაა.
სპეციალური აღნიშვნის ღირსია ლეგენდა თბილის-ქალაქის შექმნაზე.არსებობს ამ ლეგენდის სხვადასხვა ვარიანტი,საქვეყნოდ ცნობილი ვარიანტი კი ასეთია:
მეფე დავით გორგასალლი სანადიოდ წასულა დღევანდელი გოგირდის აბანოების მიდამოებში.მაშინ აქ გვხვდებოდა უამრავი ნადირ-ფრინველი.მეფე ნადირობდა შავარდნით მან იგი მიუტევა ხოხობზე,შავარდენმა დაიჭირა ხოხობი,მაგრამ ორივენი ჩაცვივდნენ ცხელ წყალში და დაიღუპნენ,მეფე ძალიან შეწუხდა,რომ საყვარელი შავარდენი დაეღუპა.მან ბრძანა აეშენებინათ ქალაქი,რომელსაც თბილ წყლის გამო თბილისი დაარქვა.
აქ მოყვანის ლეგენდას მსოფლიოში ანალოგი არ მოეპოვება.სხვათა შორის ბევრმა უცხოელმა ბაზიერმა იცის ამის შესახებ,აქედან გამომდინარე ძალიან აინტერესებთ ქართველი ბაზიერების ხელოვნების გაცნობა.
არანაკლებ საინტერესო ზღაპარ-ლეგენდა წარმოადგინა მ.თომაძემ ტავის წერილში ”მიმინო მყავდა,მიყვარდა”.მაში აღწერილია,რომ უფლისწული ყვარლის მიდამოებში ნადირობსა,ხელზე მიმინო ეჯდა,მოსწყურდა,იქვე ნახა წყარო,აუვსეს ვერცხლის თასი წყლით,მიმინომ შეიფრთხიალა,დაჰკრა ფრთა და თასი გააგდებინა,მეორედ შეუვსეს და ასევე გააგდებინა,შეუვსეს მესამედ
და ამჯერადაც გააგდებინა თასი,უფლისწულს გული მოუვიდა და მიმინო მოკლა.როცა წყლით ისევ აუვსეს თასი,ვეზირმა შეაჩერეა არ დალიოთ,აქ რაღაც ამბავიაო.წყალი დაალევინეს მონადირე ძაღლს და იქვე მოკვდა.აღთმოჩნდა,რომ წყლის სათავეში შხამიანი გველი ბანაობდა და შხამს ანთხევდა.უფლისწული9ს ბრძანებით სათავე გაწმინდეს,მიმინო იქვე დაასაფლავეს და მისი ერთგულების აღსანიშნავად ”მიმინოს წყარო” უწოდეს.ეს ადგილი მდებარეობს ყვარლიდან 3 კმ-ს დაშორებით.
მეცნიერ შარდენის ცნობით,სამეგრელოში არისტოკრატია სანადირო ფრინველით ცხენზე ამხედრებული ნადირობდა.არაა განმარტებული რომელი ფრინველით (უნდა ვიფიქროთ,რომ ალბათ შავარდნით).დოლის ხმაურით აფრთხობდნენ ფრინველს,სანადირო ძაღლს არ იყენებდნენ. ი. ევლიახოვი აღწერს მიმინოთი ნადირობას იმერეთში,მაგრამ,საუბედუროდ,დღეისათვის მივიწყებულია ნადირობის ეს სახე. ”მონკავშირის” ქუთაისის ბაზიერთა სექციის თავმჯდომარემ მურთაზ წიქორიძემ დაიწყო ნადირობის ამ სახეობის გამოცოცხლებისათვის მუშაობა.მისი ინიციატივით ქუთაისში ჩავატარეთ ბაზიერთა რესპუბლიკური პირველობა,მაგრამ ბატონი მურთაზის გარდაცვალების შემდეგ,მის მიერ დაწყებული საქმე დავიწყებას მიეცაიმედი უნდა ვიქონიოთ,რომ იმერეთში კვლავ აღდგება სპორტის ეს სახეობა,რადგანაც აქ მისი განვითარებისათვის კარგი პირობებია.
როგორც ზემოტ ავღნიშნეთ,ქორ-შავარდნით ნადირობა საბჭოთა პერიოდში მიუღებლად მიიჩნიეს და მას წარსულის გადმონაშთად თვლიდნენ.საქართველოში ბაზიერობა სამარცხვინო საქმედ აღიარეს და დევნიდნენ კიდეც.იყო შემთხვევები,მიმინოთი ნადირობის გამო კაცს თანამდებობაც კი დაატოვებინეს.მიუხედავად იმისა ბევრმა ბაზიერმა არ დაყარა ფარ-ხმალი და ფარულად მაინც ეწეოდა მიმინოს დაგეშვასა და ნადირობას.რუსეთში კი ეს საქმე საქმე საერთოდ ჩაკვდა.
1967 წლიდან,როგორც იქნა აწგანსვენებული პაჭუ ჟორდანიას ინიციატივით,რომელსაც დიდი შრომა და მონდომება დასჭირდა,რომ დაემტკიცებინა ბაზიერობა სამონადირეო სპორტის სახედ,ჩატარდა პირველი რესოპუბლიკუი პირველობა და იგი უკვე ტრადიციულად ყოველწლიურად ტარდება საქართველოს სხვადასხვა ქალაქში,ჯერჯერობით მხოლოდ დასავლეთ საქართველოში.ყველა ჩატარებული პირველობის ანგარიში და ჩემპიონების სია მოგვყვავს ქვემოთ.
მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში სულ უფრო მეტად პოპულარული ხდება ქორ-შავარდნით,არწივით,მიმინოთი და სხვა დამჭერი ფრინველებით ნადირობა,მას ”მომავლის სპორტს” ეძახიან.ჩამოყალიბებულია ბაზიერთა მსოფლიო ასოციაცია,რომელიც აერთიანებს შემდეგ ქვეყნებს: ავსტრალია,ბელგია,ჩეხეთი,სლოვაკეთი,დანია,საფრანგეთი,გერმანია,ინგლისი,ინდოეთი,ირლანდია,იტალია (პრეზიდენტი იტალიელია), იაპონია,ნიდერლანდები,პორტუგალია,ესპანეთი,ტუნისი,ზიმბაბვე,აშშ,უნგრეთი, აქართველო (მიღებული იქნა 1991 წელს).საგულისხმოა,რომ ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკე
ბს შორის მხოლოდ საქართველოა ასოციაციის წევრი;კანდიდატები არიან რუსეთი,უკრაინა და ყირგიზეთი,მათი მიღების საკითხი ჯერჯერობით შეჩერებულია.ყოველწლიურად,მორიგეობით,სხვადასხვა ქვეყანაში ეწყობა ბაზიერთა საერთაშორისო შეხვედრები.საქართველოს წარმომადგენლობამ მიიღო მონაწილეობა უნგრეთში,ჩეხეთში,ბელგიაში მოწყობილ ღონისძიებებში.გასაგები მიზეზების გამო ბოლო პერიოდში მათში მონაწილეობას ვერ ვღებულობთ.იმედი გვაქვს,რომ ჩვენს ქვეყანაში მდგომარეობა გაუმჯობესდება და მოგვეცემა საშუალება მივიღოთ მონაწილეობა ბაზიერთა საერთაშორისო შეჯიბრებაში,ასევე ჩვენც ჩავატაროთ მსგავსი შეხვედრები.საქართველოს ბაზიერთა აღიარებას დიდად შეუწყო ხელი ”მონკავშირის” ყოფილმა თავჯდომარემ ნ. გელიაშვილმა.
ასოციაციაში გაწევრიანების და ბელგიაში წასვლის შესახებ. თავის დროზე ბაზიერთა მსოფლიო ასოციაციამ გადაწყიტა საქართველოს მიღება ასოციაციაში, რასაც წინ უძღოდა ხანგძლივი მიმოწერა, ვღებულობდით სხვადასხვა ინსტრუქციებს, შეკითხვებს, ჩვენც ვუგზავნიდით პასუხებს. ჩვენი წერილები უმეტეს შემთხვევაში ბელგიამდე ვერ აღწევდა, იკარგებოდა. ამ ბარიერის დაძლევაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა, ყოფილმა ჩვენმა თანამემამულემ ქართველმა ებრაელმა ბატონმა შალვა დავარაშვილმა, რომელიც ჩემი ძმობილის, ფოთელი შოთა მეგრელაშვილის ოლის ძმაა. ბატონ შალვას ჩვენი წერილები მიჰქონდა ბელგიაში, პირადად აბარებდა ასოციაციის პრეზიდენტს ბატონ კრისტიან დე კიუნეს დამოჰქონდა პასუხები ჩვენთან. ერთმა ეპიზოდმა დააჩქარა ჩვენი ასოციაციაში მიღება. ერთ-ერთ შეხვედრაზე შალვამ ჰკითხა პრეზიდენტს, რომელი ქვეყნებია თქვენი ასოციაციის წევრებიო? პრეზიდენტმა დაუსახელა სია, ბატონ შალვას გაეცინა. პრეზიდენტის შეკითხვაზე - რატომ გაიღიმეთო, შალვამ უპასუხა, რომ ზოგიერთი თქვენს მიერ დასახელებული ქვეყნები საერტოდ რუკაზე არ არსებობდა, როცა საქართველოში საბაზიერო ხელოვნება მაღალ დონეზე იყოო.პირველ რიგში მოუთხრო ლეგენდა თბილის-ქალაქზე და სხვა. ამან პრეზიდენტი ძალიან დააინტერესა. იგი მოგვიანებით დეტალურად გაეცნო მასალებს საქართველოს შესახებ და გადაწყვიტა ჩვენი მიღება ყოველგვარი სტაჟის, გასაწევრიანებელი თანხის (ვალუტით) და რაც მთავარია, ყოველწლიური საწევროს გარეშე,მანამ სანამ საქართველოში მდგომარეობა არ გამოსწორდება. ეს იყო საბაზიერო სპორტის ისტორიაში პირველი შემთხვევა. ბევრი ქვეყანა, მაგ. ინდოეთი და ჩეხეთი დაახლოებით 10 წელი ელოდებოდა გაწევრიანებას და როგორც იქნა 1991 წელს ჩვენთან ერთად მიიღეს. ჩვენ სამი წელის განმავლობაში გიწვევდნენ ბაზიერთა ყოველწლიურ შეკრებაზე,მაგრამ საქართველოს "მონკავშირს" არ გააჩნდა საამისო სახსრები. ამისშესახებ გააგებინეს აჭარის თავკაცს ბატონ ასლან აბაშიძეს, რომელმაც გაგვიწია დიდი დახმარება, რათა წავსულიყავით ბელგიაში საქართველოს გაწევრიანების ცერემონიალში მონაწილეობის მისაღებად. ჩავედი მოსკოვში, მაგრამ რუსეთის საელჩომ არ გამიშვა, აღმოჩნდა რომ ვიზაში არ ეწერა ავადმყოფობის შემთხვევაში მკურნალობის თანხას ვინ გადამიხდიდა. გაიმართა მიმოწერა. ამასობაში მიღების ცერემონიალზე დავაგვიანე. ყრილობა ჩატარდა უჩვენოდ, როგორც მაცნობეს ჩვენს მიღებას კენჭის ყრის დროს მიუღია ხმების 100%. როგორც უკვე ავღნიშნე, ჩვენთან ერთად მიიღეს ინდოეთი, ჩეხეთი და პორტუგალია.
ბელგიაში შემხვდნენ ძალიან გულთბილად, მაღალ დონეზე. ჩემთვის სასტუმრო ჰქონდათ დაჯავშნილი, მაგრამ დავარაშვილების ოჯახმა კატეგორიულად მთხოვა, რომ მეცხოვრა მათ სამსართულიან სახლში. პირველ სართულზე აქვთ დიდი მაღაზია, მეორეზე ცხოვრობენ, მესამე სართული კი სტუმრებისთვისსაა განკუთვნილი. შევხვდი პრეზიდენტს - ბატონ კრისტიან დე კიუნეს, რომელიც ცხოვრობს ბრიუსელში, შტაბ-ბინა კი აქვს ბრიუსელიდან 100 კმ-ით მოშორებულ "კოშტეტში". აქ არის მისი საგვარეულო ციხე, რომელიც სამსართულიანია და წააგავს სვანურ ციხე-კოშკს. ამ სახლში მარტო ცხოვრობს, უცოლშვილო, წოდებით გრაფია. სასახლეში ცხოვრება შეუძლია მხოლოდ ამ გვარის წარმომადგენელს. ბელგიაში დავყავი 10 დღე. ამ ხნის განმავლობაში შტაბ-ბინაზე ფრიალებდა საქართველოს დროშა. გავეცანი ბელგიის ბაზიერების საქმიანობას, თითოეული დღე დაგეგმილი იყო. ერთი მათგანი დავუთმეთ შავარდნით,ქორით და მიმიმნოთი ნადირობას.
ცალკე აღნიშვნის ღირსია და მკითხველს უნდა გავაცნოთ ბაზიერთა მსოფლიო ასოციაციის პრეზიდენტის ბატონ კრისტიან დე კიუნეს წერილი, რომელიც მან აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს თავჯდომარეს ბატონ ასლან აბაშიძეს გამოუგზავნა.


ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე იმ დასკვნამდე მივდივართ, რომ საქართველოში ქორ-შავარდნით, მიმინოთი ნადირობა პოპულარულია. სამქუხაროდ, იგი შემორჩენილია მხოლოდ დასავლეთ საქართველოში - აჭარაში, გურიასა და აფხაზეთში. აღმავლობის გზაზეა სამეგრელოში, განსაკუთრებით ფოთსა და სენაკში. ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ ეს წარმტაცი სპორტი ავაღორძინოთ ყველგან, მათ შორის აღმოსავლეთ საქართველოშიც.
როგორც ცნობილია, დასავლეთ საქართველოში, შემოდგომაზე, სექტემბრის თვიდან იწყება ნადირობა მწყერზე, რომელიც ამ დროისათვის აქ საკმაო რაოდენობითაა, ამიტომ დამჭერ ფრინველებში უპირატესობა ენიჭება მიმინოს, მას ხალხურად მემწყერიასაც ეძახიან (რუსულად "პერეპილიანიკ"), ვიყენებთ ქორსაც, მაგრამ მას უფრო დიდი ზომის ფრინველი სჭირდება დასაჭერად, მაგ. ხოხობი, მტრედი, იგეშება კურდღელზეც და სხვა. ეს სახეობები ჩვენთან იმ რაოდენობით რომ ქორით ინადირო, არ არის, ამიტომ ბაზიერები ქორს, ძირითადად, შეჯიბრებისთვის იჭერენ და წვრთვნიან. ევროპაში კი სადაც პირადად გავეცანი ბაზიერთა საქმიანობას (უნგრეთში, ჩეხეთში, ბელგიაში) უმთავრესად ქორებით ნდირობენ ხოხობზე, კურდღელზე და სხვა. იქ ხოხობი ბუნებაში თითქმის არ მრავლდება, ხელოვნურად ინკუბატორში გამოჰყავთ, "სანადირო ხოხობს" დაახლოებით ნახევარ მილიონ ფრთას წამოზრდიან და მერე უშვებენ სიმინდის ყანებში, უვლიან, ნადირობის სეზონის დაწყების დროს, კი უკვე ზრდასრულებზე იწყებენ გეგმურ ნადირობას. ნებისმიერი მონადირე, ეს იქნება თოფით თუ ქორით, რამდენი ხოხობი ან კურდღელი სჭირდება, იმდენს მოიპოვებს, ზედმეტს არ მოკლავს, რადგან თითოეულ ნანადირევში იხდის არკვეულ თანხას. ამიტომ, მონადირე შერჩევით ნადირობს. მაგ: მამალ ხოხობს, სანამ არ ამოაფრენს, თოფს არ ესვრის (იგი ზომით დიდია და ლამაზიც). ვფიქრობ, კარგია მსგავსი მეთოდი თუ დაინერგება ჩვენშიც, ამის ყველა პირობა რსებობს. ეს ალბათ სამომავლოდ, დღეს კი ვინაიდან ჩვენთან ძირითადად სანადირო ობიექტი ბაზიერებისთვის არის მწყერი, მასზე გავამახვილებთ ყურადღებას.



მწყერი (COTURNIX)

მწყერი – ყველაზე პატარა ფრინველია ქათმისნაირებს შორის. ფრთა აქვს 100–115 მმ, კუდი 35–50 მმ, წონით 73–134 გრამამდეა. დედალი და მამალი ერთმანეთისგან თითქმის არ განსხვავდება, მამალი ოდნავ უფრო დიდია. შეფერილობა – მოჟანგისფერო მურაა შუა ნაწილში ვიწრო ღია ფერის ზოლით, თვალების ზემოთ მოთეთრო ზოლები აქვს. მისი მკერდი მკრთალი ჟანგმიწისფერია, ხოლო მუცელი – მოთეთრო.
მწყრის გავრცელების არეალი ძალიან დიდია , ბუდობის არეალი მოიცავს დასავლეთით აზორის და კანარის კუნძულებს, აღმოსავლეთით – ბაიკალის ტბამდე და ჩრდილო–აღმოსავლეთ მონღოლეთამდე სივრცეს. ჩრდილოეთი სკანდინავიასა და ფინეთში ვრცელდება 65–ე პარალელამდე, ურალის ქედამდე – მე–60 , ხოლო ენისეის აუზში 61–ე პარალელამდე. სამხრეთით მოიპოვება მაროკოსა და ეგვიპტეში, აზიაში: პალესტინაში, მესოპოტამიაში, ბელუჯისტანის ჩრდილოეთ ნაწილში და ჩრდილო–დასავლეთ ინდოეთში. მწყერი გადამფრენი ფრინველია. ზამთრობს აფრიკის ეკვატორულ და ჩრდილო–დასავლეთ ნაწილებში, ევროპისა და აფრიკის ხმელთაშუაზღვის სანაპიროებზე, არაბეთის ნახევარკუნძულზე და მთელ კონტინენტურ სამხრეთ აზიაში. საქართველოში ბუდობს აღმოსავლეთ რაიონებში, დასავლეთ საქართველოში ბლომად გვხვდება მიმოფრენის პერიოდში. აღსანიშნავია, რომ მოფრენის პერიოდში პირველად გვხვდებიან ზრდასრული მამლები, შემდგომ მოფრინდებიან დედლები, ბოლოს კი – ახალგაზრდები . ნაწილი იზამთრებს საქართველოსა და აზერბაიჯანში.
მწყერს უყვარს ღია ადგილები, მარცვლოვანთა ნათესები, ბაღ–ბოსტნები , მაღალბალახიანი მინდვრები, გვხვდება თითქმის ყველგან. მწყრები , მუდმივ წყვილებს, ისე, როგორც მტრედები გედები და სხვა ფრინველები , არ ქმნიან. ერთ დედალს დასდევს რამდენიმე მამალი, ხშირად მათ შორის იმართება ,,დუელი” . ამთვისებას სეირის მოყვარულები იყენებენ და აწყობენ ე.წ. მწყრების ,,კორიდას” . გამარჯვებულებს აჯილდოებენ , რაც აკრძალულია !
ბევრ მოყვარულს მწყერი სახლში ჰყავს, როგორც დეკორატიული ფრინველი, იგი კარგად ეგუება ტყვეობას, კარგი ხელშეწყობით შეიძლება მისი გამრავლება.
ბუნებაში მწყერი ბუდეს იკეთებს მიწაზე, ხშირად ცხოველის ნაფეხურში ; მას გამოაფენს ხმელი ბალახით , ბუმბულით . დედალი კრუხი დებს – 10–12 , ზოგჯერ 18–მდე კვერცხს (ლიტერატურაში აღნიშნულია 24 კვერცხიც). 15–17 დღეში იჩეკებიან მუტრუკები* , როგორც კი შეიშრობენ ისინი ბუმბულს მაშინვე იწყებენ მოძრაობას, მამალი აღზრდაში არავითარ მონაწილეობას არ ღებულობს. ბარტყები სწრაფად იზრდებიან – 35–40 დღის შემდეგ აღწევენ ზრდასრულ ზომას.
პირველი კვერცხდება ხდება აპრილში , მეორე – აგვისტოში . მწყერი, ძირითადად , მარცვლეულით იკვებება, მაგრა, მისი კვების რაციონში შედის ჭიაღუაც, პეპლები, მწერები.
მწტერზე ნადირობა საქართველოში ძალიან პოპულარულია. როგორც აღვნიშნეთ განსაკუთრებით დიდი რაოდენობით გვხვდება დასავლეთ საქართველოში. მასზე ნადირობენ, როგორც თოფით , ასევე დამჭერი ფრინველებით ( მიმინო, ალალი, ქორი და სხვა). ყველაზე პოპულარულია ,,მემწყერიათი” – მიმინოთი ნადირობა, ამიტომ ჩვენ ძირითადად მასზე შევჩერდებით.

მიმინო (ACCIPITER NISUS)

საქართველოში დამჭერ ფრინველებს შორის ყველაზე პოპულარულია მიმინო. იგი პატარა ზომის მტაცებელი ფრინველია, რომელსაც ბაზიერები იყენებენ დასაგეშად. მწყერზე სანადიროდ ძირითადად იყენებენ დედალ მიმინოს, რადგან ზომით იგი საგრძნობლად დიდია მამალზე და ამავე დროს უფრო ღონიერიცაა. დასაგეშად გამოიყენება ახალგადმოფრენილი მიმინო, რომელსაც ბაზიერები ეძახიან ,,ნარდს” , ხოლო გამოზამთრებულს ჰქვია ,,კაპუეტი”.ზოგან ,,კაპოეტს” ეძახიან . სახლში გამოზამთრებული კაპუეტი, ძლიერიცაა და ამავე დროს საიმედოც. დაჭერილი კაპუეტის დაგეშვაც შეიძლება, მაგრამ საიმედო არ არის – შეიძლება გაფრინდეს.
ბაზიერები მიმინოს არჩევენ ფერის მიხედვით , მაგალითად: ჩხართვის ფერი , ნათელყვითელი , ნათელწითელი, ყვითელი, ჟანგისფერი, თეთრი და სხვა . კარგ მიმინოდ ითვლება ისეთი, რომელსაც აქვს პატარა თავი , მოგრძო კისერი, საღი და მოკლე ფეხები , განიერი მკერდი, გრძელი ფრთები , ელვარე თვალები. ბუნებაში არსებობს მიმინოს 8 ქვესახეობა, აქედან კრუხად ჯდება მხოლოდ დედალი მიმინო , საქართველოში გავრცელებულია ერთ–ერთი მათგანი.
იგი ბუდეს იკეთებს მაღალ ხეზე – უყვარს ნაძვი და ფიჭვი, ხანდახან ფოთლოვან ხეებზეც იკეთებს ბუდეს. ბაზიერები ამბობენ , რომ რა ფერის ფოთლებიან ხეზეც იზრდებიან ბარტყები იმ ფერის მიმინო გამოვაო. მაისის დასაწყისში დებს 4–5 კვერცხს, იშვიათად – 6–ს . ბარტყები, იჩეკებიან დაახლოებით 32 დღეში, მათ გამოსაკვებად ორივე მშობელი იჭერს პატარა ზომის სხვადასხვა ფრინველს, ზოგჯერ თაგვებს და მემინდვრიებსაც. ჩვეულებრივად, როცა ბარტყები არ ჰყავთ გამოსაზრდელი, მამალს გამოსაკვებად დღეში სჭირდება 2–3 პატარა ზომის ჩიტი, ხოლო დედალს – 3–4
მიმინოს გავრცელების არეალი ძალიან დიდია, გვხვდება თითქმის ყველგან, იზამთრებს ჩრდილო–აღმოსავლეთ აფრიკაში და სამხრეთ აზიაში. საქართველოში მობინადრე სახეობად ითვლება.
მიმინოს და სხვა დამჭერი ფრინველის დასაჭერად იყენებენ პატარა ზომის ჩიტებს – ბეღურას, ნარჩიტას, მეფეტვიას, ღაჟოსს და სხვა, მაგრამ მათ შორის საუკეთესოა ღაჟო . ბათუმელმა ბაზიერმა ა.ხაჯიშვილმა შექმნა მექანიკური ჩიტი, რომელმაც შეცვალა ბუნებრივი ღაჟო , თუმცა მას სჭირდება სრულყოფა, ალბათ ახლო მომავალში ბაზიერებს აღარ დასჭირდებათ ჩიტების დაჭერა და მათი გაწვრთნა..

ღაჟო (LANIIDAE)

საქართველოში გავრცელებულია ღაჟოს ერთი გვარი და ამ გვარის 4 სახეობა:

ჩვეულებრივი ღაჟო Lanius cristatus
წითელთავა ღაჟო L. senaror
შავშუბლა ღაჟო L. minor
რუხი ღაჟო L. excubiton

ყველა აღნიშნული ღაჟო მწერიჭამიაა. ისინი საკვებად იყენებენ პატარა ზომის ხერხემლიანებს, თაგვისებრ მღრნელებს, ხვლიკებს, მყვარებს, პატარა ფრინველების ბარტყებს და სხვა. ბაზიერები ღაჟოების დასაჭერად იყენებენ სხვადასხვა კონსტრუქციის დამჭერ გალიებს, სხაპებს. ხშირად გამოიყენება ისეთი გალია რომელშიაც ჩადგმულია გამჭვირვალე ქილა ან ჩაის ჭიქა, რომელშიც ჩასვამენ მახრას. ეს უკანასკნელი ძალიან მოძრავია, ცდილობს გაქცევას, ამიტომ მოძრაობს წრეზე, ღაჟო მას ადვილად ამჩნევს და უმალ მიახტება გალიას: როგორცკი დაჯდება გალიის კარზე, იქ ჯოხი ისეა დაყენებული, რომ ჩამოვარდება და კარიც მექანიკურად დაიკეტება ღაჟოს დაჭერის მრავალი ხერხი არსებობს, მისი დაჭერა ძალიან ადვილია. ბაზიერი იჭერს რამდენიმეს, აუცილებელია ღაჟო იყოს ნარდი, კაპოეტი არ გამოდგება, რადგან მისი გამართვა ძნელია. რამდენიმე ღაჟოში ბაზიერი შეაქრჩევს უკეთესს. კარგია, როცა მას აქვს თეთრი გული, რადგან ამ შემთხვევაში მიმინო უფრო ადვილად არჩევს. დაჭერილ ღაჟოს ორივე ფეხზე გამოაბამენ წვრილად დაგრეხილ ძაფს, რომელიც თავის მხრივ მიბმულია 1,5-მეტრიან ჯოხზე, მაგრამ შემდგომში თანდათან მიეჩვევა და ისწავლის მასზე ჯდომას, ამის შემდეგ იწყება მისი გაწვრთნა. საჭიროა, რომ მან პეპელასავით იფრინოს ჯოხის პარალელურად: ხან დაჯდეს, ხანიფრინოს. ისე უნდა მივაჩვიოთ, რომ ღაჯომ ჟოხის ირგვლივ იფრონოს რაც შეიძლება მეტხანს. ღაჯოს აბინავებენ სახლში, ეზოში, აივანზე, ისე რომ არ მიუდგეს კატა ან ძაღლი. მის საკვებად გამოიყენება დაკეპილი ხორცი, რომელსაც იმავე ჯოხზე ძაფით დააბამენ, ანუ დაახვევენ ისე რომ არ ჩამოვარდეს, სასურველია იქვე იყოს წყალი. სეზონის ბოლოს ბაზიერი ღაჟოს უშვებს, რათა მომავალ წელს შთამომავლობა მისცეს ბუნებას.
მას შემდეგ, რაც ღაჟო მიეჩვევა ჟოხზე ჟდომას და ფრენას, რომელსაც ბაზიერები "აფეთქებას" ეძახიან, მიმინოს დასაჭერად წაყვანის წინ მას თვალს აუხვევენ. ღაჟოს ძალიან აქვს განვითარებული მხედველობა, გამოჩნდება თუ არა მიმინო, იგი თოკზე ჩამოეკიდება და არ გაინძრევა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მტაცებელი სადღაც ახლოსაა. შიშის დასაძლევად ბაზიერი ღაჟოს უკეთებს ტყავის საფარს თვალზე, რომელიც შემდეგ ნაირად კეთდება: იღებენ თხელ ტყავს, დაახლოებით შუა თითის ფრჩხილის ზომისას, რომელსაც ერთი მხრიდან მჭრელი დანით გაათხელებენ, წაუსვამენ წებოს და მიაწებებენ ღაჟოს წარბზე. ამ შემთხვევაში მას შეუძლია ქვემოთ უყუროს ფეხებს და ჯოხს, რომელზედაც ჯდება, ზევით ცაში კი ვერ აიხედავს. ღაჟო თავისუფლად დაიწყებს ფეთქებას და ადვილად მიიქცევს მიმინოს ყურადგებას.
სათვალთვალო ქოხში (კარავში) ჯდომისას ბაზიერი ათვალიერებს, როდის გამოჩნდება მიმინო. არის შემთხვევები, რომ მას უკნიდან, საიდანაც არ ელოდება, წამოეპარება მიმინო და წაართმევს ღაჟოს, რის შემდეგაც ბაზიერი იძულებულია ხელცარიელი წავიდეს სახლში. ამიტომ მას ყავს ორი ღაჟო, ერთი თვალახვეული, მეორე კი - თვალაუხვეველი, თვალაუხვეველი გამოიყენება დარაჯად. როგორც კი გამოჩნდება ცაში მიმინო ეს უკანასკნელი იწყებს ხმაურს და ჯოხზე ჩამოეკიდება. ამ დროს ბაზიერი აამოქმედებს თვალახვეულ ღაჟოს და იწყებს მის აფეთქებას. ამით მიმინოს დაჭერა გარანტირებულია. ძველად ღაჟოს თვალის ქუთუთოებს ნემსით უკერავდნენ და საერთოდ ვერ ხედავდა ვერაფერს, ამჟამად ამ მეთოდს აგარ იყენებენ

კარვის (ქოხის) გამართვა

მიმინოს დასაჭერად აუცილებელია კარვის (ზოგი ქოხს უწოდებს) გამართვა. იგი ორი ტიპისაა: დროებითი და მუდმივი. კეთდება ისეთ ადგილას, სადაც ტრადიციულად გაზაფხულსა და შემოდგომაზე ხდება ფრინველების მიგრაცია. ჩვენ გვაინტერესებს შემოდგომის მოახლოება, რადგან მიმინოს დაჭერისთვის ყველაზე შესაფერისი დროა აგვისტო, იმ დაგილას, სადაც უნდა გაკეთდეს ქოხი, ჰქვია "საირაო" ე. ი. ის ადგილი, სადაც ფრინველი მოძრაობს ირაოს აკეთებს. ქოხის ასაშენებლად უნდა შეირჩეს მოხერხებული ადგილი, საიდანაც ჩანს ფრინველის შესაძლო მოძრაობა.
მიმინოს დაჭერის მიზნით ხდება აგრეთვე ქოხის ტერიტორიის მოწესრიგება, მისი გაწმენდა ზედმეტი ბალახებისა და ტოტებისაგან თუ ისინი ხელს უშლიან მხედველობას. მოკლედ ქოხის წინტერიტორიას მოიყვანენ წესრიგში. ნედლი ხის ტოტებისგან აკეთებენ სპეციალურ საფარს, რომელსაც უკეთდება პატარა ფანჯარა სათვალთვალოდ. სწორედ აქედან ხდება დაკვირვება - გამოჩნდა თუ არა ფრინველი. მუდმივი ანუ სტაციონარული ქოხი კეთდება ორგანყოფილებიანი, ერთში ბაზიერები ისვენებენ, სადილობენ, მეორიდან კი ხდება ფრინველზე თვალთვალი და მისი ბადით დაჭერა.


ჩიტბადე

ჩიტბადე იქსოვება ძალიან წვრილი ძაფისგან, მისი ნახვრეტები იმ ზომისაა, რომ ფრინველი წიგ ვერ გაძვრეს. მას ბაზიერი თავისი შეხედულებით ქსოვს. ძველად მოსაქსოვად იყენებდნენ აბრეშუმის ძაფს, რომელსაც ღებავდნენ მდელოსფრად, რომ შეხამებული ყოფილიყო რელიეფთან და ფრინველს არ შეემჩნია. ამჟამად გამოიყენება სხვადასხვა ტიპის ძალიან წვრილი "ობობას ქსელა" ("Паутинка"), ან თითქმის უხილავი ე.წ. სათევზაო პოლიამიდის (კაპრონის) ძაფისგან დამზადებული ბადეები, რომლებიც ძალიან მაგრებია და არ ლპება. ისინი იქსოვება სამკუთხედის ფორმით და გაკრულია თხილის ან ბამბუკის (ზოგი ხმარობს ალუმინის მსუბუქ მილებს) ორ ჯოხზე ბადის სიგრძე არ აღემატება სამ მეტრს, მას აყენებენ ქოხის წინ.

ფრინველის დაჭერა

როგორც აღვნიშნეთ, ყველა ბაზიერს ფრინველის დაჭერის თავისი სტილი და მეთოდი გააჩნია, მაგრამ ისინი ერთიმეორისგან დიდან არ განსხვავდება. ქართველი ბაზიერების მამამთავარი პაჭუ ჟორდანია თავის წიგნში ამ პროცესს ასე აგვიწერს:
"როდესაც გამოჩნდება ირაო, ან ერთეული რინველი (ქორი, მიმინო, თვალშავი თუ სხვა), რომელიც ბადის წინ წრეს აკეთებს ან ოფრინავს ბადისკენ, ბაზიერი სწრაფად შედის კარავში, მუხლებზე დადგება, იცქირება სარკმელში და თან ბადესთან მარჯვენა ხელით ღაჟოს აფეთქებს, მარცხენათი მას მიწაში ჩასობილი ჯოხი უჭირავს. როგორც კი მტაცებელი ფრინველი აფეთქებულ, მოფრთხიალე ჩიტს თვალს მოჰკრავს, შეთამაშდება ჰაერში, ან იწყებს წრის გაკეთებას ბადის პირდაპირ. ამასობაში, ბაზიერი ღაჟოს აფეთქებას განაგრძობს. ღაჯოს ფრთხიალით მოხიბლული, ცდუნებული ფრინველი უცებ აიწურება, ფრთებს შემოკრავს, დასაჭერად ტყვიასავით დაეშვება და ღაჟოს წინ გაშლილ ბადეს მოხვდება. ბაზიერი მაშინვე ღაჟოს ჟოხიდან გადააგდებს მარჯვნივ, მიწაში დსაობილ ჯოხს კი სწრაფად წააქცევს და ფრინველი ბადეშია გახვეული". ჩვენი აზრით ფრინველის დაჭერის ზემოთ აღწერილი მეთოდი იმდენდად სრულყოფილია, რომ კომენტარს არ საჭიროებს.



ფრინველის კვება
დამჭერი ფრინველების, ძირითადი საკვები ხორცია. იგი შეიძლება იყოს საქონლის, ცხვრის, განსაკუთრებით კარგია – ფრინველის. საზღვარგარეთელი ბაზიერები თავიანთი ქორის შვარდნის თუ არწივის გამოკვებისათვის იყენებენ პატარა ზომის ოჯახის ინკუბატორებს, სადაც გამოჰყავთ წიწილები. ამასთან ერთად, აუცილებლად იყენებენ ბუნებრივ საკვებსაც, მაგალითად ნანადირევს. კურდღლის დაჭერისას ბაზიერი მას დანით გამოჭრის ყელს და ქორი სიამოვნებით შეექცევა, რადგანაც ეს არის მისი ბუნებრივი საკვები. თუ ასეთი საკვები ფრინველს ხშირად აქვს, იგი ძლიერია და იშვიათად გაექცევა ნადავლი. მიმინოს საკვებად აჭარაში იყენებენ მაგრად მოხარშულ კვერხსაც. მიმინოს ან ქორის გაწვრთნის პერიოდში საკვები უნდა მიეცეს დილით და საღამოთი, როცა დაიგეშება, ერთხელ, ისიც საღამოს. როგორც ვთქვით, საკვებად მიმინოს...


... ერთ ჯერზე ყოფნის, დაახლოებით, ორი ბეღურა, ან ას გრამამადე მჭლე, უქონო ხორცი. იგი უნდა გაირეცხოს, რომ არ ეიცავდეს რაიმე საზიანოს. ხშირად აძლევენ მაცივრის ხორცს, რაც ცუდად მოქმედებს ფრინველზე. იგი შეიძლება გამოყენებულ იქნას, მაგრამ მაცივრიდან უნდა გამოვიტანოთ გამოკვებამდე არანაკლებ ორი საათით ადრე. ჯერ იგი უნდა გალღვეს, გაირეცხოს. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება მივცეთ ფრინველს. კარგი კვება ფრინველის ჯანმრთელობის საწინდარია.

ქორ–მიმინოს გამართვა
უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ მიმინოსა და ქორის გამართვაში თითქმის არავითრი სხვაობა არაა. ძირითადი განსხვავება ისაა, რომ ქორის ბავლის გაგდებისას იყენებენ კურდღელს ან ქათამს, მიმინოსათვის კი მწყერს.
ახალ დაჭრილ ფრინველს ბაზიერი დაისვამს მარცხენა ხელზე, თუ აქვს გაკეთებული, თვალებიდან მოხსნის ძაფს, ან თუ ახურავს – ჩაფხუტს და ცდილობს მიიჩვიოს. მიმინო პირველ ხანებშიეცდება გაფრინდეს, ხშირად აფრთხიალდება ხელიდან, ბაზიერმა, ფრთხილად, ისე რომ არ დაუზიანოს ფრთები ან კუდი, იგი ისევ უნდა დაისვას ხელზე. ამას აკეთბს მთელი რამის განმავლობაში, დილამდე. ძველად მიდიოდნენ წისქვილში, სადაც ხალხი სიმინდის ფქვაში ათენებდა. ამით მიმინო ხალხსაც ეჩვევა. ბაზიერი ხშირად უნდა შეეხოს მას და ნაზად, ხან ფეხებზე, ხან გულმკერდზე, ხან უნდა გაუსწოროს ფრთები. ე.ი მიიჩვიოს. დილით მიმინოს დაასვენებენ ცოტა ხნით, შემდეგ ისევ დაისვამენ ხელზე და ატარებებნ, უმჯობესია ხალხმრასვალ ადგილებში. ამავე დროს აჩვევენ ძარლთან ურთიერთობას. ეს პროცედურა


...გრძელდება მანამდე , სანამ ბაზიერი არ დარზმუნდება რომ მიმინომ დაკარგა ველური ინსტიქტი. ძალიან ხშირად ზემოთ აღნიშნულ პროცედურას ასრულებს ორი ბაზიერი. ისინი ეცვლებიან ერთმანეთს ღამის თევის დროს.
მიმინოს დაგეშვის თვალსაზისრით მეორე გაკვეთილია მისი კვება. იგი უფრო საპასუხისმგებლოა: ბაზიერის მარჯვენა ხელში უჭირავს ხორცის ნაჭერი, რომელასც დაანახებს ფრინველს. იშვიათია, რომ მან იმავე წუთში დაიწყოს ჭამა. უმეტეს შემთხვევაში არ მიეკარება: ამიტომ ბაზიერი ხორცს ხან ფეხებთან მიუტანს , ხან გვერდზე გასწევს ისე, რომ მიმინო ხედავდეს. არის შემთხვევები როცა იგი 2-3 დღის განმავლობაში ხორცისკენ არც გაიხედავს. ასეთმიმინოს ბაზიერი მეტწილად გაუშვებს ძველად ასეთს თAვს წააცლიდენენ, ამბობდნენ, რომ ჯიუტს ბარტყებიც ჯიუტი ეყოლებაო, მაგრამ ეს მცდარია აზრია. ჩვენი სექციის ძალისხმევით ეს მავნე წესი შეიცვალა. ამას შემდეგ რაც, მიმინო რაც ხორცს "მიირთმევს'' ითვლება, ითვლება რომ იგი დასაგეშად გამოდგება. ჩვეულებრივ საჭმელად უნდა მივცეთ უმარილო მჭლე ხორცი,დღეში ორჯერ დილით და საღამოთი.
როცა უკვე მიმინო პატრონს შეეჩვევა, საციროა ვასწავლოთ დაძახებისთანავე მოფრენა, რისთვისაც ჩვეულებრივ იყენებენ სასტვენს, ზოგი კი ამ მიზნით ხორცს აჩვენებს. ყოველივე ინდივიდუალურად ბაზიერის ხელოვნებაზეა დამოკიდებული. ბაზიერთა დიდი ნაწილი ამ გაკვეთილს ატარებს დახურულ შენობაში, რომლის მიმდინარეობისას მიმინოს შემოაჯენენ რაიმეზე (ნებისმიერ საგანზე ), დადგებიან მოკლე მანძილე და აჩვენებენ ხორცს, ხშირად მიმინო რეაგირებს მიფრინდება და დაიწყებს ხორცის ჭამას, რაც იმის ნიშანია რომ დასაგეშად გამოდგება, მაგრამ არისშემთხვევები როცა იგი ხორცს არც კი შეხედავს. როგორც უკვე ვთქვით, ამ შემთხვევაში ბაზიერი ცდილობს ხორცი ახლოს მიუტანოს, ბოლოს ბრჭყალებში ჩაუდებს. შემდეგ, როცა მიმინო გაიგებს ხორცის გემოს და თან


მოშივდება, ეცდება მიფრინდეს ხორცთან. ამ დროს ბაზიერმა მანძილი უნდა გაადიდოს, ბოლოს ხორცით ხელზე მჯდომს გააძღბს და დაასვენებს. მეორე დღეს იგივე პროცედურა უნდა განმეორდეს გარეთ. ამ შემთხვევაში მიმინოს გამობმული უნდა ჰქონდეს 20–25 მეტრის გრძელი თასმა, იმიტომ რომ თუ გაქცევა დააპირა თსმა არ გაუშვებს. მიმინოს დასვამენ საქნიერზე და ახლო მანძილიდან დაანახებებნ ხორცს თუ იგი მოფრინდა, ხორცს მოაკეკიებენ, შემდეგ ისევ დასვამენ, მანძილს უფრო გაზრდიან და ამ პროცესს იმეორებენ. შეჯიბრების დროს ჩვეულებრივ მანძილი 50 მეტრია, ამიტომ ბაზიერმა უნდა მიაღწიოს იმას რომ ამ მაძლიდან მოიყვანოს მიმინო თანაც რაც შეიძლებას მოკლე დროში, რასაც ირდება ხშირი ვარჯიში. აღნიშნული ვარჯიშებისათვის გამოიყენება გრძელი 50 მეტრი სიგრძის სათევზაო კაპრონის ძაფი, რომელიც გაიძიმება მიწიდან ერთი მეტღის სიმაღლეზე, მასზე რგოლითწამოეცმება ხიზა, რომელიც მიმინოს გაფრენისას თუ იგი საქნიერისკენ მიემართება, ხელს არ უშლის, მაგრამ თუ გაფრენა დააპირა კაპრონი არ გაუშვებს როდესაც მიმინო ემორჩილება პატრონს შეიძლება მისი "ჩაპურება" ე. ი. გავარჯიშება მწრის დაჭერაში.
ამ შემთხვევაში იგი ბაზიერს გაჰყავს მინდორში. სასურველია ჰყავდეს დამხმარე, რომელსაც ჩანთაში ეყოლება მწყერი. მას ფეხზე მობმული უნდა ჰქონდეს გრძელი თასმა, იმისთვის რომ თუ მიმინო მწყერს ვერ დაიჭერს, არ დაიკარგოს. მიმინოს მწყერს აუფრენენ, ბაზიერიც უნდ დაეხმაროს დროზე აკრას ხელი და ააფრინოს, მწყრის დაჭერის შემთხვევაში, აცადოს რომ დაიწყოს მისი გაპუტვა, შემდეგ დინჯად უნდა მიუახლოვდეს, მწყერს ხელი დააფაროს, თავი გაუპოს დაშეჭამოს მისი ტვინი და თვალები. ბაზიერის ენაზე ამას ჰქვია "დათვალტვინება" შემდეგ ბაზიერმა მიმინოს შეუმჩნევლად ფეხებიდან უნდა გამოართვას მწყერი, შაპაროს ხორცი გააძღოს და წაიყვანოს ...

ფრინველის მომზადება სანადიროდ
დამჭერი ფრინველიაუცილებელია ვიყოლიოთ ‘’სპორტულ ფორმაში’’ . ყველა ფრინველს აქვს თავისო ოპტიმალური წონა, თუ იგი ძალიან გამხდარია ე. ი. სუსტია ტევების დროს დასაჭერ ფრინველს ვერ დაეწევა, ვერ დაიმორჩილებს, ხოლო თუ ძალიან მსუქანია ნალე იღლება და ფრინველს ვერ ეწევა, აქედან გამომდინარე, დამჭერი ფრინველი ყოველთვის უნდა ვიყოლიოთ ‘’სპორტულ ფორმაში’’ რაც იმაში მდგომარეობს, რომ იგი ისე უნდა ვკვებოთ , ძალიან არ გასუქდეს და არც ამისთვის გამოცდილი ბაზიერი ყოველი წამის წინფრინველს ორი თითის საშუალებით უზომავს ჩიჩახვს და გულ მკერდს, რითაც ადგენს მისმდგომარეობას და მისცემს იმდენ საკვებს რამდენიც საჭიროა. ამ მხრივ საზღვარგარეთ უკეთესი მდგომარეობა აქვთ. ყველა ბაზიერს აქვს ფრინველის ასაწონი სპეციალური მინიატურული სასწორი. ყოველ დილით წონიან თავიანთ ფრინველს და ამის მიხედვით უდგენენ მენიუს. მაგალიტად: ჩეხეთში ბაზიერთა საერტაშორისო შეხვედრაზე შევესწარი ასეთ ფაქტს - არწივებით ნადირობის დაწყების წინცნობილმა ავსტრიელმა ბაზიერმა ჰერბეერტ ბლაგამ (რომელსაც უნგრეთში ვიზიტის დროს გავეცანი და პატივისცემის ნიშნად საქართველოს მოკავშირის თავმჯდომარის ატონ ნიკოლოზ მგელიაშვილის მიერ დაწესებულკი პრიზი - ‘’ვეფხისტყაოსნის’’ ინგლისური გამოცემა გადავეცი) არწივს დააჭერინა 7 კურდღელი, შემდეგ შეამოწმა ფრინველის მზადყოფნა ნადდირობისთვის და აწონა იგი. აღმოჩნდა , რომ არწივი გამხდარი იყო, თუ არ ვცდები 60 გრამამდე, ამის გამო იგი სანადირიოდ არ გაიყვანა. ეს შემთხვევა სპეციალისტებმა შეაფასეს დადებითად და შეჯიბრების მონაწილეებს მოუწოდეს მაგალითი აეღოთ მისგან. ეს შემთხვევა იმისთვის გავიხსენე რომ გირჩიოთ, როცა თქვენი ფრინველი არაა ‘’ფორმაში’’ სანადიროდ არ გაიყვანოთ, რადგანაც თუ დასაჭერ ფრინველს ვერ დაეწევა, დაკარგავს რწმენას თავის თავში. ხელმეორედ რომ გაიყვანოთ შეიძლება დასაჭერ ფრინველს აზარტიტ აღარ გაეკიდოს ‘’მაინც ვერ დავეწევიო’’ . აქედან გამომდინარე, აუცილებელია სანადიროდ ფრინველის გაყვანა მაშინ როცა იგი მზადაა.
ფრინელის ყოლა სპორტულ ფორმაში სასურველია ‘’ლაზური სტილით’’ ნადირობის დროსაც.


გამოზამთრება
ნადირობის სეზონის დამტავრების შემდეგ ზოგი ბაზიერი თავის მიმინოს იტოვებს კაპუეტად უმრავლესობა კი უშვებს ბუნებაში. ბევრი მათგანი რამდენიმე დრეს არ ტოვებს ქანდარას, მაგრამ ინსტიქტი მაინც ტავისას შვრება, იგი უერთდება თავის თანამოძმეებს და მიდის თბილ ქვეყნებში
გამოსაზამთრებლად. ბევრი ‘’მამაცი’’ რჩება ჩვენთან და აქ იზამთრებს. ადგილზე დატოვებულ მიმინოს ბაზიერი ეჟვნებს , საღლიამფრენს შეხსნის და ჰყავს ქანდარაზე, შემდეგ კი მარტის თვიდან გადაყავს გამოსაზამთრებლად, ძაროში უნდა იყოს ჭურწელი წყლის დასალევად და საბანაოდ. საჭიროა მისი ხშირად შეცვლა ახლით. ამ პერიოდიდან ფრინველი გადაჰყავთ კვების გაძლიერებულ რეჟიმზე. შეიძლება მიეცეს ყველანაირი ხორცი. რაციონში აუცილებელია იყოს მისი ბუნებრივი საკვები - ფრინველის ხორციც. ხშირად თავისი ბუმბულიანად, რადგან მას მიირთმევს ძვლიანად განსაკუთრებით პატარა ზომის ფრინველისას. გაზაფხულზე ძაროში უნდა გაკეძთდეს მეორე დასაჯდომიმის მოპირდაპირე მხარეს. ეს ივლისის თვემდე გრძელდება. ამ პერიოდიდან სასურველია მიეცეს დაკეპილი ნაზი ხორცი აუცილებელია ნაირგვარი საკვები: თევზი, კვერცხი, ახალი გაუყინავი ხორცი, ნანადირევი და სხვა. აგვისტოს თვეში ფრინველი ძაროდან გამოჰყავთ ისე რომ წინა დღეს საჭმელს არ აძლევენ. ეს იმიტომ კეთდება რომ საჭიროა მისი თავიდან ‘’გამართვა’’ რადგან ძაროში ყოფნის პერიოდში ტყიუტი ხდება, მიუხედავად ამისა მისი ‘’მორჯულება’’ ამჯერად უფრო ადვილად წარიმარტება. ამ შემთხვევაში გვყავს არა ნარდი არამეედ კაპუეტი , რომელიც უფრო ძლიერია დარდზე, კარგ დაგეშილს მწყერი იშვიათად თუ გაექცევა. საკაპუეტოს ბაზიერები ხშირად ამჯობინებენ ნათეკყვითელს, შავს ან თეტრს, ამგრამ აუცილებელია, მიმინოა ის ქორი თუ სხვა ფრინველი სტანდარტული იყოს ე. ი. პასუხობდეს დამჭერი ფრინველებისთვის დამახასიატებელ მოთხოვნებს. ჩვენში კაპუეტი დაახლოებით 5-6 წელიწადს ნადირობს, ბოლო წლებში ყრუვდება და ბაზიერი უშვებს.


ავადმყოფობა
დამჭერ ფრინველებს ტყვეობაში ყოფნისას უჩნდებათ სხვადასხვა დაავადებები. ალ. რობაქიძის ნაწარმოებში აღწერილია რამდენიმე მათგანი, ასე მაგალითად: მავლი, ხურდა, ჭირი, კვინჩხის ქარი, ალხის ცემა, წამოყრა და მრავალი სხვა. აღნიშნული დაავადებების სახელწოდებანი ხალხურია, მათ ალბათ აქვთ თანამედროვე ტერმინოლოგია , რომელსაც შესწავლა სჭირდება. მრავალი წლის გამოცდილებამ დაგვანახა ,რომ თუ ბაზიერი იცავს სანიტარიულ წესებს ფრინველებს კვებავს სრულყოფილად და სწორად ავარჯიშებს,ეს საწინდარია იმისა , რომ ფრინველი ყოველგვარ სიძნელეს ადვილად გადალახავს. დამჭერი ფრინველები ხშირად ავადდებიან პარაზიტი ჭიების გამოც, მაგრამ ამის შველა უფრო ადვილია.



დამჭერი ფრინველის გამოყენება ხალხის სამსახურში
მსოფლიო ორნითოლოგიური სამსახურის მიერ დადგენილია, რომ ყოველწლიურად აღირიცხება ფრინველების თვითმფრინავებთან შეჯახების რამდენიმე ათასი შემთხვევა და ყოველი ათასი შემთხვევიდან 1,5 თვითმფრინავი იღუპება. განსაკუთრებით ზიანდება რეაქტიული თვითმფრინავების ძრავები, ფრინველთა გუნდთან შეჯახების დროს. ბოლო წლებში დიდი აეროდრომებიდან , მაგ. ვენის , რომის, პეტერბურგის , ხდება ფრინველთა გუნდების განდევნა . ამისთვის იყენებენ რადიოსიგნალებს : ჩაწერილია ფრინველთა საგანგაშო სიგნალი , რომლებსაც სხვადასხვა სახეობებზე განსხვავებული ჟღერადობა აქვთ . გამოსცემენ თუ არა მას , ფრინველები სასწრაფოდ იფანტებიან , მაგრამ ეს მეთოდი ყოველთვის არ ამართლებს, რადგანაც ფრინველები ეჩვევიან რადიოს ხმას. ამიტომ მიმართავენ ფრინველთა დაფრთხობის ისეთ კომპლექსურ მეთოდებსაც, როგორიცაა : შაშხანების , ტკაცუნების და დამჭერი ფრინველების გამოყენება ( არწივები , ქორები , შავარდნები და სხვა )
თვითმფრინავის აფრენის , ან მისი დაჯდომის წინ , აეროდრომზე ბაზიერებს გაჰყავთ ქორი ან სხვა მტაცებელი ფრინველი. ბაზიერი მას სხვადასხვა მანძილიდან აკეთებინებს საქნიერს , თუ საჭიროა მიუტევებს და ფრინველთა გუნდები სწრაფად ტოვებენ აეროდრომის ტერიტორიას. მოსკოვში კრემლის დაცვის სამსახურთან ჩამოაყალიბეს ბაზიერთა სექცია , სადაც ჰყავთ სამი შავარდენი და სამი ქორი. ამ სექციას ხელმძღვანელობს ბიოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი ა. სოროკინი. სექციის ფუნქციებში შედის კრემლის ტერიტორიიდან მტრედების , ყვავების , კაჭკაჭების და ჭილყვავების განდევნა. ისინი თავისი ექსკრემენტებით აზიანებენ კრემლის სახურავებს და ანადგურებენ ძვირფასი ჯიშის ყვავილთა ნერგებს , რომლებიც შემოაქვთ საზღვარგარეთიდან .




შავარდნით ნადირობა
შავარდნის გვარებიდან საქართველოში გვხვდება 7 სახე: შავარდენი, ბარი, ჩვეულებრივი კირკიტა, ალალი, მარჯანი, ველის კირკიტა და თვალშავი. მათგან უპირატესობა, როგორც დამჭერ ფრინველს, ენიჭება ნამდვილ შავარდენს - Falco Peregrinus-ს. იგი საშვალო ზომის მტაცებელია. ბუდეს უმეტესად იკეთებს კლდეებზე, ძველ ნანგრევებზე გვხვდება სხვა ადგილებშიც. მაგალითად ბათუმში ვნახეთ წლების განმავლობაში მივიწყებულ ამწეზე. მარტის მეორე ნახევარში დებს 2-3 კვერცხს და კრუხად როგორც წესი ჯდება დედალი, მამალი კი მას კვებავს, 28-29 დღეში იჩეკებიან ბარტყები. იკვებება სხვადასხვა ფრინველებით: მტრედი, გვრიტი, ჭილყვავი, იხვი და სხვა.
დამჭერ ფრინველებს შორის შავარდენი ყველაზე მეტად პოპულარულია. შავარდნით ნადირობა ითვლება ელიტარულ სპორტად. მას მთელ მსოფლიოში, ყველაზე სწრაფ ფრინველად მიიჩნევენ. შეტევისას საათში ავითარებს 130-მდე კილომეტრ სიჩქარეს. ავსტრიაში, გერმანისაში, ბელგიაში, აშშ-ში, არაბეთში და სხვაგან ბაზიერების უმრავლესობას ჰყავს ქორი. იგი უფრო პრაქტიკულია იგეშება როგორც ფრინველზე ასევე ცხოველებზეც. რაც მთავარია, მისი მეშვეობით ნადავლიც შეიძლება მეტი მოიპოვო. მასთან შედარებით უპირატესობა მაინც შავარდენს ენიჭება, რადგან უფრო სპორტულია, მიუხედავად იმისა, რომ მისი დაგეშვა, შენახვა უFრო მეტ შრომასა სახსრებს მოითხოვს. ქორით ქორით შეიძლება ფრინველს რამდენჯერმე მიუტევო შავარდნით კი ერთხელ ან ორჯერ მაგრამ ეს ერთხელ მიტევებაც დიდ სიამოვნებას ანიჭებს ადამიანს.. შავარდნით მიტევება ხდება შემდეგნაირად: ბაზიერს უზის ხელზე შავარდენი თვალახვეული, ე. ი ახურავს "ჩაჩი". სანადირო სავარგულში ჩაჩს მოხსნიან და რამდენიმე ხანს ხელზე ატარებენ, რომ გაეცნოს ადგილმდებარეობას შემდეგ ხელის ოდნავი აკვრით ააფრენენ და იწყებს პატრონის გარშემო ფრენას, წრეების კეთებას. თანდათან წრეების რადიუსი დიდდება და ხშირად არ ჩანს სად იმყოფება, მაგრამ საკმარისია ხოხობი აფრიდეს და ელვის სისწრაფით დააცხრება და უმეტეს შემტხვევაში მსხვერპლს მოკლულს ჩამოაგდებს ძირს. ამის შემდეგ შავარდენი კიდე დაარტყავს რამოდენიმე წრეს და თუ კვლავ არ ამოფრინდა ხოხობიან სხვა ფრინველი, დაეშვება დააფრინდება ჩამოგდებულ ხოხობს მოიქცევს კლანჭებში და რამოდენიმე ხანს იქნება ასე ამაყად, თავმომწონედ გაჩერებული, თითქოს ამით ხაზს უსვამს მიყურეთ რა "რაინდი" ვარო. მხოლოდ ამის მერე იწყებს ის აუჩქარებლად ნადავლის გაპუტვას. რაც შეეხება სხვა ფრინველებს (ქორი,მიმინო, და სხვა), ისინი როგორც კი დაიჭერენ ნადავლს იმ წუთიდან იწყებენ მის გაპუტვას და ჭამას. ამიტომ ეძახიან სხვებისგან განსხვავებით შავარდენს მეფეს. რაც შეეხება შავარდენის ბუნებაში ნადირობას, იგი სხვანაირად მიმდინარეობს. შავარდენი უფრო ხშირად ეტანება ფრინველების გუნდს, მოექცემა მათ ქვემოდან და არ აძლევს საშუალებას დაბლა ჩაფრინდნენ, აიძულებს უფრო ზემოთ და ზემოთ იფრინონ , შემდგომ კი სწრაფად მოექცევა მათ ზემოდან და იწყებს პიკირებას და რაც შეიძლება მეტ ფრინველს ჩამოყრის. ე. ი. მანამ ხოცავს მათ სანამ ფრინველები თავს არ უშველიან და სხვადასხვა მიმართულებით არ გაფრინდებიან. როცა ნახავს რომ "მტერი" დამარცხებულია, იგი აირჩევს ერთ-ერთ ნადავლს და დაიწყებს მის ჭამას.
თუ შავარდენს ჰყავს მართვეები, მაშინ ის ერთ-ერთ ნადავლს წაიღებს მათთან. სხვა შემთხვევაში ადგილზე დაიწყებს მის დამუშავებას, ე. ი. მის გაპუტვას და ჭამას.
შავარდენი ამჟამად შეტანილია წითელ წიგნში. მისი დაჭერა კატეგორიულად აკრძალულია და საჭიროებს დაცვას. შავარდენი ბინადრობს ყველა კონტინენტზეე (ანტარქტიდის გარდა) და ოკეანეთა კუნჯულებზე, სამხრეთ-დასავლეთ ციმბირში, სამხრეთ ამერიკაში ცენტრალურ ავსტრალიაშიაზიისა და აფრიკის ვრცელ უდაბნოებში, გვხვდება, აგრეთვე, ყირიმის სამხრეთ სანაპიროებზე და კავკასიაში, მათ შორის საქართველოში, მაგრამ მისი რაოდენობა აქ ძალიან მცირეა. მასზე დიდი მოტხოვნილებაა, განსაკუთრებით ემირატებში და მისი ფასი ასეულობით დოლარით განისაზგვრება. ამჟამად საქართველოში ბაზიერთა ასოციაციას ჰყავს ერთი ეგზემპლარი (ფოთელ გ. მჭედლიშვილს




არწივით ნადირობა
არწივით ნადირობა დამწყებ ფრინველებს შორის ყველაზე რთული და შრომატევადია, რადგან იგი დიდი ზომისა და წონისაა. საქართველოში გავრცელებიულია შვიდი სახეობის არწივი: დიდი და პატარა მყივანი, კრაზანიჭამია, გველიჭამია, ჩია, ბექობის არწივი და მთის არწივი. მათ შორის ყველაზე დიდია მთის არწივი დედალი იწონის4.5 კგმდე და მამალი შედარებით პატარაა.
არწივებით ძირითადად ნადირობენ ცხოველებზე კარგად დაგეშილი მთის არწივით მგლებზეც კი ნადირობენ. იგი მიმდინარეობს ცხენით რადგან ხშირია ისეთი შემთხვევებიც როცა მონადირე ნადირს რამდენიმე კილომეტრზეც კი მისდევს. ნადავლის დაჭერის შემდეგ თუ მონადირე დროზე არ მივიდა შესაძლოა არწივმა დააზიანოს ნადავლი, მაგალითად მელა და რის შემდეგაც მისი ტყავი გაუფასურდება. ნადირობის დროს ხშირია შემთხვევებიც როცა არწივს ნადირი შეხვდება ძლიერი,ორივე მინდორზე გორაობს და არწივს შეიძლება დაუზიანდეს ფრთები და კუდი. ხშირად არწივს უნდა რომ კლანჭები გახსნას მაგრამ ამას ვერ აკეთებს რადგან მას ნერვული სისტემა ისე აქ მოწყობილი რომ სანამ არ დაწყნარდება, ბრჭყალები რომელიც ჩარსობილი აქ ცხოველსი, არ გაიშლება.ბაზიერებში წესია როგორც კი არწივი ნადავლს დაიჭერს მისვლისთანავე ცხოველს ყელს გამოჭრიან და არწივს აპურებენ მაგრამ ცოტა ხნით. როგორც კი რამოდენიმე ულუფა სისხლიან ხორცს მიირთმევს, ბაზიერი იქვე იქვე გამოართმევს ნადავლს და მმისცემს მჭლე ხორცს, რომელიც წინასწარ აქ გამზადებული. ეს ხდება დაახლოებით ისე როგორც მიმინოს "დათვალტვინების" დროს.
არწივით ნადირობას აქვს თავისი წესები. მე ვესწრებოდი ასეთ ნადირობას უნგრეთში და ჩეხეთში ყოფნის დროს. მისი მიმდინარეობისას ბაზიერები გამწკივდებია ერთ ხაზზე სავარგულში ან ნახნავში და მოხსნიან არწივებს "ცაფჰუტებს" (ერთმანეთისგან დაშორება 10-15 მეტრია). ხელმძღვანელის ნიშანზე ისინი მიდიან წინ და ვისაც გამოუხტება კურდღელი მხოლოდ იმას აქ უფლება მიუტეოს არწივი დანარჩენები რჩებიან ადგილზე და უყურებენ დაიჭერს თუ არა ნადავლს არწივი. სანამ ბაზიერი უკან არ დაბრუნდება არავის აქ უფლება გააგრძელოს ნადირობა. ხელმძღვანელის ნიშანზე ისევ იწყება ნადირობა და იგივე პროცედურა მეორდება. იყო შემთხვევა როცა მხოლოდ ერთ ბაზიერს შეხვდა ცხოველი სამჯერ და დანარჩენებს არცერთხელ.
რა არის მიზეზი იმისა რომ არწივი დაჭერილ ცხოველს ვერ აკავებს? ამას იმით ხსნიან , რომ როცა არწივი მაგალითად მგელ, წინ გაწეული აქვს ორივე ფეხის ბრჭყალები. იგი მსხვერპლს ერტიტ ბრჭყალებს ჩაასობს გავაზე, სადაც გადის ხერხემალი, ფრთების კი ინერციის ძალას აჩერებს -ამუხრუჭებს. მგელი მოაბრუნებს თავს, რომ უკბინოს და მაშინვე არწივი მეორე ფეხის კლანჭებით დაეძგერება დრუნჩზე. როგორ ცნობილია ხერხემალი შედგება მალებისგან და ამ მალებში შედის არწივის ბასრი ლანჭები, რაც იწვევლს ცხოველის ნერვული სისტემის დამბლას, მის დამორჩილებას. მაგრამ ხშირად არის შემთხვევები როცა ბრჭყალები ცხოველს ჩარჭობილი აქვს თუმცა იგი ხერხემლის მალებში არაა მოხვედრილი. ამ შემთვევაში ცხოველი მხოლოდ დაჭრილია, დამბლა არ ემართება და იბრძვის. თუ იგი ძლიერია და ამავე დროს ბაზიერმა დააგვიანა მისვლა, შეუძლია კლანჭებს თავი დააღწიოს. ხშირ შემთხვევაში არწივს უზიანდება ფრთებია და მწყობრიდან გამოდი, ამიტომ აუცილებელია, ბაზიერი დროზე ადრე მივიდეს მასთან და დაეხმაროს მსხვერპლის დამორჩილებაში. ამისათვის როგორც უკვე ვთქვით ბაზიერი ნადირობს ცხენზე ამხედრებული. არის ისეთი ადგილების სადაც იყენებენ ყველგანმავალ ავტომობილებსაც. ერთ ნადირობაზე თუ არწივი კარგ ფორმაშია შეუძლია დაიჭიროს 10-მდე კურდღელი.

მწყერზე და მტრედზე ნადირობა
ხელოვნურად შექმნილ პოლიგონზე

ევროპულ ქვეყნებში: უნგრეთში, ჩეხეთში, გერმანიაში, ბელგიაში და სხვაგან მოწყობილი აქვთ სპეციალური ხელოვნური სანადირო პოლიგონი თოფითა და ქორ-შავარდნით ფრინველზე - ხოხობზე სანადიროდ. ამ ქვეყნებში, როგორც ზემოთაც ავღნიშნეთ, ხელოვნურად ამრავლებენ "სანადირო ხოხობს". იგი ადვილად მრავლდება. ჩვენში გავრცელებული კოლხური ხოხობი ძალიან ძნელად ეგუება ტყვეობას. მათი გავრცელების მიზნით თავდაპიველად გამოჰყავთ წიწილები, შემდეგ კვებავენ და უშვებენ სიმინდის ყანებში, სადაც უწყობენ სპეციალურ თავშესაფარს, რომ უამინდობისას თავი შეაფარონ. აქვეა მათთვის საკვები, სილა "საბანაოდ". აქ ფრინველები ეჩვევიან, შემდგომ კი როცა ქამოიზრდებიან მთელ ტერიტორიას, რადგან, გარდამარცვლეულისა სქირდებათ ქიაღუაც. აქვეა წყალი, რომელიც ჩასხმულია საგანგებოდ გამართულ ავტომანქანის საბურავეში, რომლებიც ერთი მხრიდან არის ჩაჭრილი, ამოჭრილი აქვს რა "ფანჯრები", საიდანაც ფრინველები წყალს თავისუფლად სვამენ, საბურავები წვიმის დროს თავისით ივსება. ფრინველი იძულებულია ერთი ადგილიდან გადაფრინდეს მეორეზე.ამ მდგომარეობას იყენებენ და მათი გადაფრენის ტრასებზე არის მოწყობილი სპეციალური სტენდები, სადაც მონადირეები ნადირობენ. ასეთი ნადირობა ეწყობა "ინტურისტის" ეგიდით და იგისაკმაო მოგებას იძლევა. მსგავსის გაკეთება შესაძლებელია, როგორც დასავლეთ, ასევე აღმოსავლეთ საქართველოში, განსაკუთრებით მწყერზე ნადირობა იქნება რენტაბელური. ბაზიერთა ასოციაციას აქვს შემუშავებული საამისო პროექტი და თუ გამოჩნდა დაინტერესებული ორგანიზაცია ან პირი, მისიგანხორციელება შესაძლებელია ძალიან მცირე დანახარჯებით. როგორც ერთხელ უკვე ავღნიშნეთ, ზემოთ მოხსენიებულ ქვეყნებში ქორ-შავარდენით ნადირობა ელიტარულ სპორტად ითვლება და ბევრტურისტ-მონადირეს იზიდავს მსოფლიოს მრავალი ქვეყნიდან. მათი რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება.