gogita12 გავიხსენოთ "ბაზიერის" პირველი ტურნირი ❤ 
როგორც თოფის ლულაზე არსებული ქართული წარწერიდან ("ქ. მამუკა ჭავჭავაძის მოტანილი ვარ") ირკვევა, იარაღი ეკლესიისათვის ყოფილა შეწირული. სიტყვა "მოტანილი" ეკლესიაში მოტანას, ანუ შეწირვას უნდა გულისხმობდეს.
კაჟიანი თოფის ლულა შიდა სივრცით გლუვია, გარედან ნახევარი დაწახნაგებულია და ნახევარი - გლუვი. შუა წახნაგზე თითბრის ზარნიშით შესრულებულია ქართული წარწერა "ქ. მამუკა ჭავჭავაძის მოტანილი ვარ". ჩახმახი მასიური და სადაა. კონდახი და ღარი ერთი მთლიანი ხის მასაა. კონდახს განივკვეთში ოვალური, ბრტყელი ფორმა აქვს, რაც აშკარად მიუთითებს, რომ ის არ არის ლულისა და ჩახმახის თანადროული. კონდახის ფორმიდან გამომდინარე, სავარაუდოდ, ის XIX საუკუნეში უნდა იყოს გამოცვლილი.
ახლა დავაზუსტოთ, ვინ არის მამუკა ჭავჭავაძე? იური ჩიქოვანის მიერ გამოკვლეული ჭავჭავაძეების გვარის გენეალოგიის მიხედვით, მამუკა ჭავჭავაძე არის ილიას დიდი პაპის (პაპის მამა), ბესპაზ ჭავჭავაძის პაპა (ილია, გრიგოლი, პაატა, ბესპაზი, ფარემუზი და მამუკა, შემდეგ - იასონი, გარსევანი, გიორგი და როშნია (1470 წ.) და ა.შ.).
ბესპაზი XVIII საუკუნის შუა ხანებში მოღვაწეობდა. მას თავი გამოუჩენია 1755 წელს ნურსალ-ბეგის წინააღმდეგ ბრძოლაში. გამოდის, ბესპაზის პაპა მამუკა დაახლოებით XVII საუკუნის II ნახევარში ცხოვრობდა.
ამ ვარაუდს ადასტურებს წერილობითი წყაროც და თავად თოფის კონსტრუქციაც, რომელსაც XVII საუკუნის ლულა და ჩახმახი აქვს, ხოლო კონდახი გამოცვლილია და შედარებით გვიანაა გაკეთებული.
ამგვარად, ყვარლის ჭავჭავაძიანთ ეკლესიაში შეწირული თოფი, ილიას დიდი წინაპრის, მოლარეთუხუცესი მამუკა ჭავჭავაძის უნდა იყოს, რომელიც ლეკებთან ბრძოლას შეეწირა.
მამუკა ქაფიანიძე
საქართველოს ეროვნული მუზეუმის,
სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს
მუზეუმის იარაღისა და ძვირფასი
ლითონების ფონდის კურატორი.
ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა აკადემიური დოქტორი
სამხედრო-ანალიტიკური ჟურნალი "არსენალი", ოქტომბრის ნომერი
